ایران؛ آخرین بازار بکر برای سرمایه‌گذاری

رادمان ربیعی

معاون امور بین‌الملل کارگزاری فیروزه آسیا

اقتصاد ایران به‌رغم تمام پتانسیل‌های موجود و بازار مصرف مناسب در بخش‌های مختلف همچنان در جذب سرمایه‌گذاری خارجی با مشکلات زیادی مواجه است. حضور سرمایه‌گذار خارجی به تامین نقدینگی، اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی منجر می‌شود.

در حال حاضر که صنایع ما در شرایط رکودی قرار دارند حضور سرمایه‌گذاران خارجی می‌تواند گره‌گشای مشکلات مختلف آنها باشد.

در همین حال بازار سرمایه هم مانند سایر بازارها در جذب سرمایه‌گذار خارجی تاکنون ناکام بوده است، به‌طوری که سهم سرمایه‌گذاری خارجی در بورس ما تنها به ۶ تا ۷ دهم درصد (زیر یک درصد) محدود است. با نگاهی به تجربه کشورهای همسایه آمارهای متفاوتی را مشاهده می‌کنیم که حاکی از فعالیت برنامه‌ریزی شده آنها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. جالب است بدانید که ترکیه به دنبال اصلاحات ساختاری در سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ توانسته است حجم بالایی از پول خارجی را وارد بازار سهامش کند و به این طریق سهم سرمایه‌گذار خارجی در بورس ترکیه به ۶۰ درصد رسیده است.

براین اساس ترکیه توانست از یک میلیارد دلار سرمایه خارجی که در سال ۲۰۰۱ وارد این کشور می‌شد این سهم را به ۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵ ارتقا دهد. اقتصاد ایران به‌رغم پتانسیل‌های موجود و بازار مصرف مناسب در بخش‌های مختلف، همچنان در جذب سرمایه‌گذاری خارجی با مشکلات بسیاری مواجه است.

از سویی نبود بازارهای با پتانسیل رشد در دیگر نقاط دنیا هم کمک بزرگی به ایران است؛ زیرا کشور ما آخرین بازار بزرگی است که برای سرمایه‌گذاری بکر مانده و باید از این فرصت استفاده کند.

در حال حاضر کشور با چالش‌ها و موانع زیادی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی مواجه است کنترل تورم، پایین آمدن نرخ‌های بهره و باز شدن دریچه‌ای به سوی دنیا از سوی سیستم بانکی می‌تواند مشکل را تا حدود زیادی برطرف کند. اکنون به دنبال مذاکرات ۱+۵ و توافقی که صورت گرفت یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها که نقل و انتقال پول بود در حال رفع شدن است. نقل و انتقال پول از طریق صرافی‌ها و ریسک کار با این مجموعه‌ها برای سرمایه‌گذاری خارجی غیرقابل فهم و بزرگ بود. با رفع تحریم‌ها و متصل شدن سیستم بانکی به بانک‌های بین‌المللی حداقل یکی از چالش‌ها از بین رفته است.

اما مشکلات دیگری نیز وجود دارد مثل عدم امکان باز کردن حساب بانکی برای سرمایه‌گذاران خارجی و اینکه آنها برای دریافت نقدی سود سهام باید به بانک‌ها مراجعه حضوری داشته باشند در صورتی که مقدور نیست؛ مشکلی که باید از سوی سپرده‌گذاری با واریز پول به حساب مشتریان در کارگزاری‌ها یا حساب بانکی آنها (در صورت امکان افتتاح حساب) حل شود.

موضوع مورد توجه دیگر اینکه اکثر اطلاعات و گزارش‌های شرکت‌ها و فرم‌های اداری و غیره در بورس ایران به زبان فارسی است و سهامداران خارجی نمی‌توانند به اطلاعات با زبان دیگری دسترسی داشته باشند. حتی گرفتن کد معاملاتی آنها نیز با زمان‌های طولانی انجام می‌شود و احراز هویت آنها نیز پروسه طولانی دارد و باید این مشکل حل شود.

یکی از بزرگ‌ترین‌ مشکلات سرمایه‌گذاران بزرگ حقیقی و حقوقی خارجی که مانع سرمایه‌گذاری آنان در ایران می‌شود، عدم حضور Custodian‌های بین‌المللی در کشور ماست. در بازارهای دیگر دنیا بانک‌های بین‌المللی معتبری وجود دارند که نقش امین و ضامن را برای سهامداران اجرا می‌کنند. آنها وظایف مختلفی از جمله نگهداری امانتی سهام، تسویه، دریافت سود شرکت‌ها، اطلاع رسانی در رابطه با سهام و غیره را برای سهامدار به عهده دارند.

از این رو ریسک سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذارانی که به سپرده‌گذاری‌های محلی آشنایی ندارند کاهش پیدا می‌کند. این در حالی است که در ایران سپرده‌گذاری مرکزی با این بانک‌ها مراوداتی ندارد. البته با لغو تحریم‌ها و حضور بانک‌های بین‌‌المللی در ایران می‌توان با این نهادهای مالی در این زمینه قراردادهای مربوطه را بست تا مشکلات برطرف شود.

یکی از چالش‌های اساسی و عمده دیگر که باعث افزایش ریسک سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود، نقش دولت در عوامل اقتصادی کشور است. برای مثال قیمت‌گذاری‌های دولتی روی بسیاری از محصولات شرکت‌های بورسی یا تعیین نرخ خوراک و یا مواد اولیه شرکت‌ها توسط دولت باعث عدم امکان پیش‌بینی و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری می‌شود. امید بر آن است که با کم شدن نقش دولت در اقتصاد و در بورس، این ریسک نیز برای سرمایه‌گذاران خارجی کاهش پیدا کند. عوامل دیگری که می‌توانند در سرمایه‌گذاری خارجی نقش بسزایی داشته باشد آسان‌سازی فرآیندهای ایجاد کسب و کار و کم شدن بوروکراسی‌های موجود باشد.

به نظر می‌رسد سازمان‌ها و موسسه‌های مسوول مانند سازمان بورس، سپرده‌گذاری، کانون کارگزاران و... به تازگی تمایل زیادی برای جذب سرمایه‌های خارجی و رفع این مشکلات دارند، اما بسیاری از این مشکلات ساختاری بوده که نیاز به بازبینی و تصمیمات اساسی در سطوح مختلف دارند. ان‌شاءالله در آینده شاهد برنامه‌ریزی‌های کامل و جامعی دراین زمینه خواهیم بود تا راه را برای سرمایه‌گذاران خارجی و توسعه بیشتر و بهینه‌تر اقتصاد کشور عزیزمان هموار ‌سازیم.