سلیل صبیحان:
عرضه بیوقفه انرژی برای اقتصاد یک کشور حیاتی است. در اصطلاح به تلاش برای عرضه پایدار انرژی در افق بلندمدت، حفظ امنیت انرژی گفته میشود. یکی از متغیرهای اساسی رشد اقتصادی و به دنباله آن توسعه یک کشور، تامین امنیت انرژی است. مفهوم امنیت انرژی فراتر از تراز بودن عرضه و تقاضای انرژی است؛ ولی بهروشنی توجه به حفظ امنیت انرژی به جلوگیری از ایجاد ناترازی منجر خواهد شد. به عبارت دیگر، گرچه امنیت انرژی در دل خود تراز پایدار منابع در زمان حال و حتی برای آیندگان را شامل میشود، ولی از طرفی گام نهادن در مسیر رفع ناترازی و جلوگیری از بروز آن نیز میتواند به دستیابی به امنیت انرژی و بهرهمندی از مزایای آن منجر شود. به عقیده کارشناسان، ایجاد ناترازی در حاملهای انرژی که بر اثر بیشتر بودن تقاضای آنها نسبت به عرضه موجود است، اثرات زیانبار بسیاری خواهد داشت؛ ولی نبود ناترازی انرژی نیز به معنی حرکت در مسیر صحیح نیست. در ابتدای دهه ۹۰ عرضه و تقاضای انرژی در ایران نهتنها تراز بود، بلکه کشور دارای تراز مثبت بود؛ ولی بیتوجهی به امنیت انرژی کشور وضعیت ناترازی انرژی را در حال حاضر به وجود آورده است.
ایران بعد از روسیه، دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی در جهان است و ۲۱درصد از ذخایر گاز طبیعی و بزرگترین میدان گازی (میدان پارسجنوبی مشترک با قطر) در جهان را دارد. علاوه بر این حدود ۷۵درصد از انرژی ایران از گاز طبیعی تامین میشود. ایران سومین تولیدکننده و چهارمین مصرفکننده گاز طبیعی در دنیاست. با اینکه ایران حدود یکدرصد از جمعیت جهان را تشکیل داده، اما حدود ۶درصد گاز طبیعی دنیا را مصرف میکند. این موارد بیانگر اهمیت زیاد گاز طبیعی در مسیر توسعه ایران است.
در جامعه امروزی، انرژی نقش بسزایی در تقویت توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد. امنیت انرژی مستقیما بر حفظ امنیت مالی، امنیت ملی و ثبات اجتماعی تاثیر میگذارد. امنیت انرژی به نگرانی فزایندهای برای بسیاری از کشورها، سیاستگذاران و تصمیمگیرندگان تبدیل شده است. فراتر از چالشهای زیستمحیطی منابع انرژی فسیلی، امنیت انرژی همچنان یک نگرانی برجسته برای توسعه اقتصادی است. همچنین امنیت انرژی یک معیار چندبعدی است که به زیرشاخصهای مختلفی بستگی دارد.
ناترازی انرژی به وضعیتی اطلاق میشود که در آن تقاضا برای انرژی از عرضه آن پیشی میگیرد. این وضعیت میتواند به دلیل عوامل متعددی مانند کاهش تولید، نوسانات و افزایش فصلی مصرف، ظرفیت محدود تولید در ساعات اوج مصرف، زیرساختهای قدیمی، توزیع نابرابر منابع تولید، نگهداری و تعمیرات نیروگاهها، مدیریت نامناسب مصرف، ناکارآمدی سیستم توزیع و تغییرات غیرمنتظره در الگوهای مصرف ایجاد شود. ناترازی انرژی معمولا به قطعی برق، افزایش هزینهها و تاثیرات منفی بر اقتصاد و زندگی روزمره مردم منجر میشود.