آثار دومینویی لغو تحریم‌ها
جی سلومون
تحلیلگر وال استریت ژورنال

به گفته مقامات غربی و ایرانی، توافق تاریخی هسته‌ای به اجرا در خواهد آمد و لغو تحریم‌ها می‌تواند به چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی این کشور شکلی دوباره دهد. هرچند این چشم انداز به گونه‌ای پیش‌بینی‌ناپذیر، در سراسر خاورمیانه و سایر کشورها خواهد بود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز شنبه اعلام کرد که ایران به تعهدات خود در توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی عمل کرده و بر اساس آن برنامه هسته‌ای خود را به‌طور واضح محدود کرده است. در ازای کاهش فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌هایی که از سوی غرب علیه ایران وضع شده بود، لغو شد و ده‌‍‍‍‍‍‌ها میلیارد دلار از پول‌های نفتی بلوکه شده ایران به این کشور بازگشت و بازارهای جهانی به روی صدها هزار بشکه نفت ایران باز می‌شود. مقامات کاخ سفید در این باره معتقدند که اجرای توافق هسته‌ای پیشرفت محسوسی در مبارزه آمریکا با گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای محسوب می‌شود، اما به عقیده دیپلمات‌ها و تحلیلگران در منطقه خاورمیانه، همین توافق برای آمریکا و متحدان این کشور در خاورمیانه مانند اسرائیل، عربستان سعودی و امارات عربی متحده، خطر امنیتی و دیپلماتیک پدید خواهد آورد.

مقامات آمریکایی در این امید به سر می‌برند که توافق هسته‌ای باعث شود تا روابط تهران - واشنگتن پس از چند دهه دشمنی که در اوایل انقلاب اسلامی سال ١٩٧٩ و به دنبال گروگان گرفتن دیپلمات‌های آمریکایی آغاز شد، بهبود یابد. مارک تونر، جانشین سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت: «همه احزاب و کشورها در راستای اجرای توافق هسته‌ای که موجب خواهد شد تا برنامه هسته‌ای ایران تنها ماهیت مسالمت‌آمیز داشته باشد، کوشش کرده‌اند.» حمید بعیدی‌نژاد از اعضای گروه مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران روز جمعه در صفحه توئیتر خود نوشت: «توافق تاریخی در راه است.»

تحریم‌های وضع شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این شورا از اجرای تعهدات ایران اطلاع دهد، بلافاصله لغو خواهند شد. مکانیسم بازگشت تحریم‌ها برای این است که در صورت نقض توافق هسته‌ای از سوی ایران در خلال 10سال آینده، شورای امنیت بتواند تحریم‌های لغو شده را دوباره علیه این کشور اعمال کند. شرکت‌های اروپایی و آسیایی علاقه‌مند هستند تا به بازار 80میلیون نفری ایران که سرشار از منابع نفت و گاز و جمعیت جوان تحصیل کرده‌ است ، وارد شوند. شرکت‌های آمریکایی نمی‌توانند وارد این بازار شوند چرا که آمریکا تحریم‌های یک‌جانبه‌ای علیه ایران وضع کرده است. وزارت خزانه داری آمریکا و اتحادیه اروپا اعلام کرده‌اند برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خود در ایران به زودی دستورالعمل تازه‌ای صادر خواهند کرد. پیش بینی روانه شدن نفت ایران به بازارهای جهانی درپی لغو تحریم‌ها موجب شده است تا قیمت هر بشکه نفت در این هفته به ٢٩ دلار کاهش پیدا کند که در یک دهه گذشته پایین ترین رقم است. مقامات وزارت نفت ایران اعلام کرده‌اند که در حال آماده شدن برای افزایش صادرات نفت خود به میزان ٥٠٠ هزار بشکه در روز به مقصد کشورهای آسیا و اروپا طی چند روز آینده و سپس یک میلیون بشکه در روز تا پایان سال جاری میلادی هستند.

تحلیلگران نفتی معتقدند با افزایش صادرات نفت ایران، قیمت‌ها باز هم کاهش پیدا خواهد کرد. اما برخی دیگر نظرشان این است که قیمت‌های فعلی هم به نوبه خود بازتاب افزایش صدور نفت ایران است که در سال 2014 هفتمین کشور تولیدکننده نفت جهان بوده است.تحلیلگران نفتی در بانک سرمایه‌گذاری «تودور، پیکرینگ، هالتاند کمپانی» در این زمینه معتقدند که پیش بینی بازار جهانی نفت به دنبال لغو تحریم‌های ایران سخت خواهد بود و این پدیده به سهم خود قیمت نفت را کاهش می‌دهد. اما ایران هم به سهم خود متوجه است که در مقطعی نامناسب پا به عرصه بازار نفت می‌گذارد بخش خصوصی ایران برنامه دارد سهام پالایشگاه‌هایی را در کشورهای سوییس و فرانسه خریداری کند. اما به دلیل خطراتی که تحریم‌های جاری متوجه طرف‌های مذاکره با ایران کرده بود، این طرح‌های ایران ناموفق ماند. روش امن برای افزایش سطح صادرات، سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های خارجی است. کامرز بانک آلمان در گزارشی آورده است: «لغو تحریم‌ها در بدترین زمان ممکن برای بازارهای نفتی صورت می‌گیرد و این احتمال وجود دارد که قیمت نفت باز هم به کانال پایین تر ریزش کند.» مقامات ایران نیز از کاهش قیمت نفت نگران هستند و در این باره می‌گویند که در نظر دارند در ازای فروش نفت کالاهای دیگر مبادله کنند همچنین ایران برای به دست آوردن مشتری برای نفت صادراتی خود، در پالایشگاه‌های خارجی سرمایه‌گذاری می‌کند. مقامات تجاری و کسانی که با گفت‌وگوهای هسته‌ای در ارتباط بوده‌اند می‌گویند سرمایه‌گذاری عمده و بلند مدت از سوی غربی‌ها در ایران چند ماه طول خواهد کشید و بسیاری از شرکت‌ها برای فعالیت در این کشور تا سال ٢٠١٧ منتظر خواهند ماند. مقامات شرکت‌های اروپایی از جمله «توتال» فرانسه و «انی» ایتالیا در ماه‌های اخیر از ایران بازدید کرده‌اند تا روابط با این کشور را از سر بگیرند.

شرکت‌های آمریکایی همچنان سرگرم مشورت با دولت و مشاوران خود هستند تا اوضاع را برای بازگشت به بازار ایران ارزیابی کنند. برخی از شرکت‌های آمریکایی در نظر دارند شرکت‌های جداگانه‌ای را در خارج از خاک آمریکا تاسیس کنند تا بتوانند با ایران مراودات تجاری داشته باشند. برای مثال، شرکت اکسون موبیل با کارشناسان خبره در صنعت نفت ایران تماس گرفته است تا تصمیم گیرندگان این کشور را در حوزه نفت شناسایی کنند. مقامات شرکت «اکسون موبیل» از اظهار نظر در باره این گفته منابع آگاه خودداری کردند. اریک شیمپ، مشاور سیاسی از مرکز مشاوران موسسه حقوقی«آلستون و برد» آمریکا می‌گوید: «ما شاهد بوده‌ایم که برخی از شرکت‌های آمریکایی با احتیاط سرگرم مطالعه اوضاع ایران پس از لغو تحریم‌ها هستند. وی در ادامه تاکید کرد:« اما هم‌اکنون وضعیت به گونه‌ای است که شرکت‌های آمریکایی که برای تجارت با ایران علاقه مند هستند، در برزخ به سر می‌برند.پیش از آغاز تحریم‌ها علیه ایران در سال ٢٠١٢، اروپا بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بود. تجارت اتحادیه اروپا با ایران در سال ٢٠١٤ به 12میلیارد و 800میلیون دلار معادل 11میلیارد و 700میلیون پوند رسید، در حالی‌که در سال ٢٠١١ میزان مبادلات تجاری دو طرف، ٢٨ میلیارد پوند بود.