6 راهبرد کلیدی در پساتحریم

بهمن اعیار رضایی

مشاور کمیسیون صنایع و معادن مجلس

مناطق آزاد در موارد مختلفی می‌تواند راهگشا باشد و توانایی بسیار زیادی در جذب سرمایه‌گذار خارجی، در دستیابی به دانش فنی و تکنولوژیک، در توسعه ناحیه‌ای و محرومیت‌زدایی، در تامین درآمدهای ارزی از طریق ایجاد ارزش افزوده، در ترانزیت کالا به کشورهای همسایه و همچنین در صادرات محدود کالا به کشورهای همسایه و سایر کشورها دارند. در تعریف یونیدو مناطق آزاد به‌عنوان محرک تشویق صادرات صنعتی تلقی می‌شود. درتعریف دیگر از این مناطق به‌عنوان منطقه پردازش صادرات نام برده می‌شود.

ناکارآمدی مناطق آزاد ایران

چه دلایلی وجود دارد که مناطق آزاد و ویژه در ایران کارآمدی کافی را ندارند؟ چه عواملی باعث شده است که این مناطق مانند سایر مناطق ویژه کاربری کافی نداشته باشند؛ این عوامل عبارتند از فقدان تاسیسات زیربنایی و زیرساختی در مناطق آزاد، ظهور پدیده قاچاق کالا، عدم انتقال دانش و تکنولوژی و فناوری، اجرای ناقص قوانین و مقررات، اقتصاد محلی ضعیف و درون‌گرا، واردات کالا به جای صادرات، تفسیرهای سلیقه‌ای از قوانین و مقررات توسط دولت‌، نبود راهبرد مشخص اجرایی، هماهنگی قوانین و مقررات مناطق آزاد با قوانین بین‌المللی و عدم استفاده از مدیران کارآمد و تغییرات مدیریتی، (واردات ۱۱ برابری نسبت به صادرات مناطق آزاد. به‌عنوان مثال شهرستان ارومیه درخواست منطقه آزاد کرده که دبیرخانه مناطق آزاد در پاسخ به این استان گفته است نمی‌توانیم دو منطقه آزاد در یک شهرستان داشته باشیم. در صورتی که این منطقه زیرساخت‌های اولیه برای ایجاد مناطق آزاد را دارد مثل جاده‌ها، فرودگاه، برق، گاز، آب و راه‌آهن در حال ساخت، نزدیکی به مرز ترکیه و عراق به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، آذربایجان، ارمنستان، نخجوان... همچنین دارای پتانسیل قوی در کشاورزی و صنایع تبدیلی نیز هست. فراوانی تحصیلکرده‌های بیکار این منطقه با چنین استعدادی می‌تواند این شهرستان را صادرکننده برق، محصولات کشاورزی و کالای صنایع تبدیلی به کشورهای همسایه کند.

راهکارهایی برای کارآمدی بیشتر این مناطق

در ۶ بعد می‌توان این راهکارها را بررسی کرد.

در بعد ساختاری:

رفع ابهامات قانونی

شفاف‌سازی قوانین ومقررات

منطبق کردن قوانین و مقررات مناطق آزاد با قوانین بین‌المللی

ارائه مشوق‌های تشویقی قانونی به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی

در بعد سخت‌افزاری:

تغییرنگاه دولت در ایجاد زیرساخت‌ها از محل درآمد مناطق آزاد

کمک به زیرساخت‌ها توسط دولت، از قبیل راه، بندر، فرودگاه، برق، آب، گاز، راه‌آهن

در بعد استراتژیک:

تغییر نگاه استراتژیک دولت به مناطق آزاد

استفاده مناسب از ژئواکونومیک ایران در منطقه

تغییر نگاه از واردات به صادرات

تعیین اهداف کمی و شاخص‌های ارزیابی مناطق

قراردادن مناطق آزاد در استراتژی‌های مذاکرات تجاری دیپلماسی کشور

در بعد مهارت:

تقویت مدیران بین‌المللی پرتوان برای کارکردن با خارجی‌ها

تقویت کارشناسان ماهر دربدنه سازمان‌های مناطق آزاد برای تسهیل در امور

آموزش بومیان منطقه جهت ورود به بازار کار

تقویت مهارت‌های قضایی و نظارتی برای مناطق آزاد برای تسهیل در امور قضایی و تشویق سرمایه‌گذاران

در بعد سیستم:

استفاده از دانش روز برای استفاده از سیستم‌های روز در ساختارهای اداری مناطق و همچنین در بخش‌های تولید و خدمات برای تسهیل کارها (بدون تعریف یک سیستم کارآمد تغییرات استراتژی و ساختاری به نتیجه نمی‌رسد)

در بعد سیکل مدیریتی:

سبک‌های مورد استفاده در مدیریت داخلی در مناطق آزاد پاسخگو نیست لذا باید از سبک‌های مدیریتی استفاده کرد که بتواند تسهیل‌کننده ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی باشد اگرچه در داخل کشور نیز اگر از اکثر مدیران ما سوال شود که سازمانی را که مدیریت می‌کنید به چه نوع سبک مدیریتی نیاز دارد و شما از چه نوع مدیریتی استفاده می‌کنید و اصلا چه نوع سبک‌های مدیریت دارند نمی‌توانند پاسخ بدهند اما مناطق آزاد ویترین کشورها هستند و اگر آنجا قابل سرمایه‌گذاری نباشد قطعا در مناطق داخلی نیز به نحو احسن سرمایه‌گذاری انجام نمی‌گیرد و تا به حال نیز همین‌طور بوده است.

در بعد مدیریت:

لحاظ نمودن شایسته سالاری در انتخاب مدیران مناطق آزاد

تجربه کافی مدیران (برای جایگاه مدیر بیابیم نه برای مدیر جایگاه)

آشنایی با مسائل بین‌المللی

توانایی جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی

توانایی برقراری ارتباطات داخلی و بین‌المللی

شجاع و تصمیم‌گیر

خوش برخورد و خوش اخلاق

خلق ارزش‌های مشترک نیز بسیار مهم است، این بدان معناست که دولت، مجلس و قوه قضائیه از یک طرف و دستگاه اجرایی مثل سازمان محیط زیست، گمرک، منابع طبیعی، دستگاه‌های نظارت و دادگاه‌ها با سازمان مناطق آزاد از طرف دیگر به ارزش‌های مشترک برسند و هم در جهت اهداف اصلی مناطق آزاد که همانا توسعه صادرات، تولید و صادرات مجدد و.... تقویت آنها و اقتصاد مقاومتی است تلاش کنند.

تسهیل سرمایه‌گذاری تجاری

این مناطق با این شرایط در چارچوب فضای اقتصادی کشور روند توسعه خود را به کندی انجام خواهند داد، مگر اینکه علاوه بر موارد اشاره شده در بندهای دیگر این سوال و جواب، امکان مالکیت و مدیریت صددرصد خارجی در زمان کمتر، اجازه استخدام خارجی در محل، عدم محدودیت در استفاده از ارز خارجی، عدم اخذ هر نوع مالیات و عوارض، مجوز برای ایجاد کارخانه حداقل در دو هفته، استفاده از نیروهای کار خارجی بدون محدودیت، تسهیل و تسریع زیرساخت‌های مناطق با کمک دولت را داشته باشد.تعریف مشخص از صادرات مجدد و تولید صادراتی به‌عنوان اهداف عملیاتی نه شعاری با در نظر گرفتن شناسایی بازارهای هدف و رسمیت دادن به پذیرش اسناد تجاری و گمرکی و ارائه مشوق‌های صادراتی نیز باید در نظر گرفته شوند.