دکتر علی مزیکی

عضو هیات علمی موسسه عالی آموزش مدیریت و برنامه‌ریزی

آنچه پیش از اشتغال زنان در ایران مورد توجه است، مساله مشارکت زنان در ایران است که درصد آن بسیار پایین است. این موضوع به این معنا است که از بین هر ۱۰ زن مستعد کار تنها یک الی دو زن تمایل به کار دارند، چه برسد به اینکه کاری پیدا کنند یا خیر. این موضوع حتی در مقایسه با کشورهایی که درجه توسعه‌یافتگی‌شان از ایران کمتر است، عجیب به‌نظر می‌رسد. این مشارکت پایین نیروی کار زنان در ایران دارای مختصات متفاوتی است که از چند جنبه می‌توان آن را بررسی کرد که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

شاید اولین موضوعی که به ذهن متبادر می‌شود یک مقاومت در مقابل کار زنان است، اما به‌نظر نمی‌رسد مشکل جدی در مورد کار زنان در ایران وجود داشته باشد. حتی مقایسه ایران با کشورهایی نظیر عربستان سعودی این موضوع را مشخص می‌کند. البته برای اثبات این موضوع باید یک کار علمی انجام شود. یکی از نتیجه‌هایی که در یکی از پایان‌نامه‌ها به‌دست آورده‌ایم ارتباط مستقیم مشارکت زنان و باروری در ایران بوده که در نوع خود نادر است. این نتیجه مهم ثابت می‌کند که کم بودن مشارکت زنان ریشه در افزایش باروری یا بالعکس نداشته است. به بیان فنی می‌توان گفت که اثر درآمدی افزایش مشارکت بسیار بیشتر از اثر جانشینی آن برای باروری است؛ بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که افزایش مشارکت زنان نه‌تنها تهدیدی برای باروری نخواهد بود؛ بلکه موجب گسترش آن نیز می‌شود.

بعد مهم دیگری که در این زمینه وجود دارد پتانسیل قوی اثر افزایش دستمزد بر افزایش ناگهانی مشارکت زنان در ایران است. مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد مشارکت زنان نسبت به دستمزد حساس‌تر از مشارکت مردان نسبت به آن است. حال سوالی که مطرح می‌شود دلایل کمبود مشارکت زنان است. برای پاسخ به این حقیقت توجه کنید که با توجه به آمار موجود می‌توان گفت که دستمزد ذخیره (Reservation wage) زنان در ایران بالاست؛ یعنی دستمزدی که متوسط زنان را تشویق به مشارکت می‌کند بالاتر از سطح کنونی است. دلیل چنین مشاهده‌ای نیز این است که زنان کارکردهای دیگری در خانه دارند و با دستمزدهای کنونی ترجیح می‌‌دهند در خانه بمانند، اما چنانچه این دستمزدها افزایش یابند چه بسا افزایش زیادی در این مشارکت صورت گیرد؛ هرچند موانع دیگری هم در این مسیر وجود دارند. اثر کمبود مشارکت زنان در بازار کار بلند مدت است؛ چراکه اگر زنان در سنین جوانی مشغول کار نشوند با بالا رفتن سن حتی افزایش دستمزد اثری بر تصمیم مشارکت اقتصادی آنها نخواهد گذاشت، همچنین مطالعات نشان می‌دهد دخترانی که مادرانشان کار نمی‌کرده‌اند احتمال کمتری دارد که کار کنند؛ بنابراین تغییر وضعیت مشارکت ممکن است اثر بین نسلی هم داشته باشد.

در مورد زنان تحصیلکرده موضوع کمی پیچیده‌تر نیز هست چراکه بعضی از مادران این دختران مشغول کارهای کشاورزی بوده‌اند، در حالی که دختران‌ آن‌ها دیگر تمایل به این کارها ندارند. از طرفی شرایط بازار کار نیز به نحوی است که آنها نمی‌توانند متناسب با تحصیلاتشان کار کنند؛ در نتیجه یا مجبورند کارهای غیرمرتبط انجام دهند یا پس از رفع نیاز مالی بعد از ازدواج، اصلا تمایلی به کار نخواهند داشت. در مجموع می‌توان چنین گفت که با توجه با خاص بودن شرایط موضوع مشارکت زنان در ایران، باید کارهای علمی با عمق بسیار بیشتری در این زمینه انجام شود.

تاثیرات بین نسلی در اشتغال

تاثیرات بین نسلی در اشتغال