تهدیدات نظامی و زیست محیطی

نویسنده:

جاناتان استریکلند

فوری‌ترین چالش در حوزه فناوری نانو، نیاز به درک بهتر مواد و خصوصیات آنها در مقیاس‌های نانو است. دانشگاه‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه فناوری نانو پیوسته در حال مطالعه درباره خواص مواد و ملکول‌ها و نحوه شکل‌گیری مواد هستند تا خصوصیات اتم‌ها را بیشتر درک کنند. نکته جالب این است که هنوز تاثیر مکانیک کوانتوم بر مواد در مقیاس‌های نانو کاملا مشخص نشده است و تحقیقات در این‌باره ادامه دارد.

از آنجا که رفتار و خصوصیات عناصر در مقیاس نانو با خصوصیات آنها در مقیاس‌های عادی و بزرگ به‌کلی متفاوت است این نگرانی وجود دارد که ممکن است برخی از ذرات نانو سمی و زیان‌بخش باشند. برخی پزشکان نگران آن هستند که کوچک بودن این نانوذرات سبب شود آنها به‌راحتی بتوانند از خون وارد مغز شوند یعنی از حفاظ‌های مغز عبور کنند و تاثیر ناخواسته بر این عضو مهم بدن بگذارند. اگر قرار است ما از ذرات نانو در تمام چیزها از تجهیزات تا لباس استفاده کنیم، ضروری است مطمئن باشیم که زیانی برای سلامت انسان ندارند. همچنین درباره تاثیر منفی احتمالی نانو ذرات بر دستگاه ایمنی بدن نگرانی‌هایی وجود دارد.

در کنار محدودیت‌ها و کاستی‌هایی که در حوزه دانش استفاده از نانوذرات وجود دارد، کاستی‌های فنی نیز به چشم می‌خورد. برای آنکه پیش‌بینی‌های مربوط به افق فناوری نانو تحقق یابد ضروری است روش‌هایی برای تولید محصولات به شکل انبوه وجود داشته باشد یعنی برای مثال روش‌هایی برای تولید سیم‌های نانو و ترانزیستورها پیدا شود. با آنکه ما می‌توانیم با استفاده از نانوذرات چیزهایی نظیر پارچه‌ها با خواص جدید تولید کنیم، هنوز نمی‌توانیم با استفاده از سیم‌های نانو تراشه‌های پیچیده پردازشگر تولید کنیم.

نگرانی بعدی جنبه اخلاقی دارد. نانوفناوری به ما امکان می‌دهد سلاح‌های قدرتمندتر تولید کنیم. این یک نگرانی بزرگ است. برخی دانشمندان معتقدند فعالان این حوزه از دانش بشری و نیز سیاستمداران باید قبل از توسعه فناوری به ابعاد اخلاقی آن توجه نشان دهند. وضع مقررات سختگیرانه در حوزه تحقیقات نانوفناوری بسیار ضروری است.

سوال بعدی این است که اگر فناوری نانو در پزشکی به ما امکان می‌دهد از لحاظ جسمی قدرتمندتر شویم آیا این از نظر اخلاقی صحیح است که از این فناوری در این جهت استفاده کنیم؟ از لحاظ نظری، نانوفناوری در پزشکی می‌تواند به هوشمندتر و قدرتمندتر شدن انسان منجر شود و به ما توانایی‌های دیگری نظیر دید در شب و درمان سریع‌تر می‌دهد. حال این پرسش‌ها مطرح است که آیا ما باید این اهداف را دنبال کنیم؟ آیا با ایجاد این توانایی‌ها باز هم می‌توانیم خود را انسان بنامیم یا به یک ابرانسان تبدیل خواهیم شد؟ آیا فناوری نانو سبب می‌شود انسان وارد مرحله بعدی تکامل شود؟ آیا گران بودن فناوری نانو سبب می‌شود گروهی کوچک از مردم جهان یعنی ثروتمندان، از این توانایی‌ها بهره‌مند شوند و بقیه مردم فاقد آن باشند؟ هنوز به این سوالات پاسخ داده نشده است اما برخی سازمان‌ها از دانشمندان حوزه فناوری نانو خواسته‌اند قبل از آنکه خیلی دیر شود به این پرسش‌ها پاسخ دهند.

البته همه سوالات به بدن انسان مربوط نمی‌شود. در باره تاثیر پیشرفت نانوفناوری بر اقتصاد جهان نیز سوالات بسیار مهمی مطرح است. برای مثال اگر تولید ملکولی امکان‌پذیر شود، این پیشرفت چه تاثیری بر اقتصاد جهان خواهد داشت؟ فرض کنید ما می‌توانیم با فشار دادن یک دکمه هر آنچه می‌خواهیم تولید کنیم. در این حالت بر سر شغل‌ها در بخش تولید چه خواهد آمد؟ آیا ما در حال حرکت به سمت یک اقتصاد تمام الکترونیک هستیم؟ آیا در آینده به پول نیاز خواهیم داشت؟

از سوی دیگر، حامیان محیط زیست در زمینه تاثیرات نانوفناوری بر محیط زندگی بشر نگرانی‌هایی دارند. از دید این گروه، ذرات نانو می‌تواند به ساختار طبیعی محیط زیست لطمه وارد کند و این لطمات بسیار بزرگ‌تر از لطماتی است که تاکنون از دیگر عوامل به محیط زیست وارد شده است. همچنین مقابله با این لطمات دشوارتر خواهد بود زیرا درباره رفتار این ذرات آگاهی کامل وجود ندارد. به این ترتیب در حوزه‌های مختلف نگرانی‌هایی وجود دارد که اگر قرار است فناوری نانو وارد زندگی مردم شود باید این نگرانی‌ها به روش‌های درست رفع شود.

این گونه سوالات و سوالات مشابه همواره در آغاز پدید آمدن دانش‌ها و فناوری‌های جدید مطرح می‌شود و قطعا باید برای پاسخ به آنها تلاش کرد. عده‌ای از تحلیلگران معتقدند افزایش توانایی بشر جنبه‌های مثبت و منفی در بر دارد و برای کاستن از جنبه‌های منفی آن باید قوانین و مقرراتی تنظیم شود و نیز نهادهایی بر اجرای این قوانین نظارت داشته باشند در غیر این صورت آنچه باید در خدمت بشر قرار گیرد به عاملی برای تهدید آن تبدیل خواهد شد. نکته مهم دیگر این است که باید هرچه سریع‌تر به این سوالات پاسخ قانع‌کننده داده شود و اگر چنین نشود پذیرش عمومی در قبال محصولات نانو افزایش نخواهد یافت.