لغو تحریم‌ها تدریجی یا یکباره؟

امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا فارغ از بیان مقامات مسوول که تاکید داشتند باید همزمان با دستیابی به توافق، تحریم‌ها علیه ایران لغو شود، اما آنچه از روند مذاکراتی برمی‌آید گویای آن است که بین رسیدن به توافق تا اجرای توافق یک فرصت چند هفته‌ای در نظر گرفته شود؛ به این معنا که در روز رسیدن به توافق طرفین موافقت خود را با اجرای تعهداتشان اعلام کنند. یعنی ایران اعلام کند که آماده اجرای تعهداتش است و طرف غربی نیز به همین صورت. اما در زمان تعیین شده که زمان اجرای توافق است ایران تعهداتش را انجام دهد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عمل به این تعهدات را تایید کند و در همان روز نیز اجرای تحریم‌ها متوقف یا تعلیق یا به طور کل لغو شود. به نظر می‌رسد طرفین مجددا بخواهند الگوی توافق‌نامه ژنو را اجرا کنند. توافق‌نامه ژنو در ماه دسامبر حاصل شد اما اجرایی شدن آن ۲۰ ژانویه سال بعد یعنی با یک فاصله تقریبا ۲۰ روزه بود. روندی که در رابطه با توافق‌نامه جامع یا برجام می‌خواهند در پیش بگیرند نیز ظاهرا همین طور است و طرفین در روز توافق مهلتی را در نظر می‌گیرند تا ایران به تعهداتش از جمله کاهش حجم اورانیوم غنی شده و سانتریفیوژها و تغییرات در رآکتور اراک عمل کند و آژانس نیز آنها را تایید کند. درنتیجه همان روزی که آژانس تعهدات ایران را تایید کند اجرای تحریم‌های ایران نیز متوقف خواهد شد. در خصوص اینکه این مهلت چند روزه باشد هنوز مشخص نیست و بستگی به روند مذاکرات دارد.

این در حالی است که روند مذاکرات حاکی از یک حرکت رو به جلو است. شاید روند کمی سخت و کند باشد اما چون یک اجماع جهانی در این رابطه وجود دارد در نهایت با کمی بالا و پایین کردن و چانه زدن این توافق حاصل می‌شود. نتیجه فوری این توافق نیز این است که در مورد تحریم‌ها یا تخفیفی اعمال می‌شود یا تعلیق و لغو می‌شود.

این در حالی است که برخی منتقدان مذاکرات هسته‌ای همواره با زیر سوال بردن روند گفت‌وگوها این مساله را مطرح می‌کنند که حتی در صورت توافق قرار نیست تمامی تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود. باید بدانیم که از ابتدا قرار نبود تحریم‌های غیر هسته‌ای در پی مذاکرات هسته‌ای لغو شود. صحبت مقام معظم رهبری نیز در همین رابطه بود که مذاکرات فقط در حوزه مسائل هسته‌ای است اما اگر این مذاکرات نتیجه‌بخش بود و تجربه خوبی به دست آمد می‌توان در خصوص موضوعات دیگر نیز گفت‌وگو و مذاکره کرد.

اگر این مذاکرات به سرانجام برسد شاید بعدا مذاکرات حقوق بشری مطرح شود و از دل آن لغو تحریم‌های حقوق بشری خارج شود یا اینکه مباحث تروریسم‌ مطرح شود و در پی آن تحریم‌های مرتبط با موضوع‌های ادعایی پیرامون تروریسم علیه ایران رفع شود. بنابراین ما نباید بر این موضوعات تاکید کنیم که قرار است تحریم‌ها همه به یکباره حذف شود حال اگر در میان مردم عادی کوچه و بازار این بحث‌ها برقرار است یک موضوع دیگر است اما اگر در مباحث نخبگان این موضوع مطرح شود که چرا تحریم‌ها همگی لغو نمی‌شود تاحدودی دور از انتظار است. البته من معتقدم در خصوص تحریم‌ها دولت باید اعلام می‌کرد که در پی توافق فقط تحریم‌های مربوط به هسته‌ای لغو می‌شود. به یک نکته دیگر هم باید توجه داشت که باوجودی که بحث تحریم‌ها به‌عنوان خروجی مذاکرات برای افکار عمومی بسیار اهمیت دارد اما برای نظام مهم‌ترین موضوع بحث تحریم‌ها نیست. چون اگر به این صورت بود نظام هیچ‌گاه وارد بحث تولید اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی نمی‌شد یا تعداد سانتریفیوژهایش را افزایش نمی‌داد. آن حرفی هم که گفته شد آنقدر قطعنامه دهید تا قطعنامه‌دان تان پاره شود بر همین مبنا بود که ما برای به دست آوردن یک موقعیت که ضروری می‌دانیم هر بهایی را خواهیم داد. این بها می‌تواند تحریم باشد ولی ما می‌خواهیم به این وضعیت دست یابیم.

در حال حاضر نیز برنامه نظام بر این مبناست که یکسری از دستاوردهایش را حفظ کند و بخشی از برنامه هسته‌‌‌ای را برای یک هدف بزرگ‌تر فدا کند. درواقع رسیدن به لغو تحریم یک بحث است و شناسایی ایران به‌عنوان تولید‌کننده سوخت هسته‌ای در دنیا یک بحث دیگر. تحقیق و توسعه در کشور و داشتن رآکتور آب سنگین، به هر صورت در کشور هر کدام یک دستاورد است.

در نهایت به بهانه حضور برخی هیات‌های تجاری خارجی در ایران طی ماه‌های اخیر باید به این نکته بپردازم که پروسه مذاکرات در میان فعالان تجاری و بازرگانی به خصوص کسانی که قبلا در ایران حضور داشتند و از ایران خارج شده‌اند، امیدواری ایجاد کرده است و از نگاه آنها نوری در پایان این تونل دیده می‌شود. لذا آنها در تلاش هستند که این فرصت را از دست ندهند و به سرعت به بازار ایران بازگردند. همین مساله باعث شده که جنب و جوشی در میان فعالان اقتصادی اروپا و آمریکا به وجود بیاید. تاکنون نیز چند هیات غربی برای بررسی شرایط به ایران آمده‌اند و چند هیات ایرانی نیز به کشورهای اروپایی سفر داشته‌اند.

این هیات‌ها در حال بررسی فضای پس از تحریم‌ها هستند و سناریوهای مختلف را در نظر دارند. در واقع هیات‌های تجاری می‌خواهند دریابند که کدام عرصه‌ها برای بهره‌مندی از بازار حدود ۸۰ میلیونی ایران باز است. اما حضور شرکت‌های آمریکایی در ایران شرایط متفاوت تری دارد؛ آنچه قرار است در پایان مذاکرات در صورت رسیدن به توافق به دست آید این است که تحریم‌های ثانویه آمریکا برداشته شود. تحریم‌های ثانویه تحریم‌هایی هستند که دولت آمریکا بر طرف‌های غیر آمریکایی چه شرکت‌ها و چه شهروندان اعمال می‌کند تا از بازار ایران خارج شوند. تحریم‌های اولیه نیز بر اساس اتفاقاتی که بعد از انقلاب رخ داد و همچنین تسخیر لانه جاسوسی وضع شد. مطابق این تحریم‌ها شهروندان آمریکایی از تجارت با ایران و سرمایه گذاری در این کشور منع شده‌اند. کلیه تحریم‌های اولیه حتی با دستیابی به توافق بر سر جای خود باقی خواهد ماند و شهروندان و شرکت‌های آمریکایی همچنان از ورود به بازار ایران منع شده‌اند. لذا پس از رسیدن به توافق نباید منتظر باشیم که شرکت‌ها و شهروندان آمریکایی وارد بازار ایران شوند. اما بسیاری از شرکت‌های آمریکایی شعب اروپایی دارند که در طول این سال‌ها شعبه‌های اروپایی آنها منعی برای حضور در بازار ایران نداشتند. در نتیجه اگر بر اساس توافق، تحریم‌های ثانویه علیه ایران لغو شود حضور شعب اروپایی شرکت‌های آمریکایی در ایران امکان‌پذیر خواهد شد.