آینده نفت و منابع انرژی

دکتر داوود دانش‌جعفری وزیر اسبق امور اقتصاد و دارایی امروزه بیش از گذشته به واسطه ملاحظات متعدد اقتصاد سیاسی درگیر مساله نفت شده‌ایم. به دلیل گره‌خوردگی اقتصاد ایران با درآمد نفت، به‌طور طبیعی اقتصاد ایران دچار تلاطم می‌شود. نکته مهم این است که وقتی دولت منابع درآمدی را به منابع بودجه گره می‌زند باید انتظار داشته باشد که قیمت نفت به عنوان یک متغیر بیرونی که خارج از اراده ما است، اقتصاد را دچار نوسان و بحران کند. اگر بخواهیم براین درآمد کاملا نوسانی حساب ویژه‌ای در اقتصاد ایران باز کنیم، دچار مشکلاتی خواهیم شد که مشکلات اجتماعی جامعه را تهدید خواهند کرد. بنابراین سوال مهم درمورد نفت این است که چگونه درآمد نفت را استفاده کنیم تا از نوسانات قیمت نفت مصون باشیم؟ درحالی که هزینه‌های کشور ثابت فرض شده است. نکته دیگر مربوط به کاهش درآمد ناشی از تحریم‌ها است. تا قبل از تحریم‌ها بیش از ۵/۴ میلیون بشکه نفت تولید می‌کردیم و امروز حدود ۵/۲ میلیون بشکه نفت تولید می‌کنیم. این کاهش میلیونی در اثر جانشینی کشورهای رقیب در بازار جهانی نفت به جای ایران است. ما باید در عرصه مالیاتی خود را با سایر کشورها (مثلا ترکیه) مقایسه کنیم، تا ببینیم شرایطمان به گونه‌ای خواهد بود که از وابستگی به نفت خارج شویم یا خیر!

بنا بر آمارها پس از تحریم، نزدیک به ۶۵درصد منابع بودجه‌ای ایران از درآمد نفت است. این درحالی است که در بین سایر کشورهای تولیدکننده نفت، این رقم به طور متوسط حدود ۲۶درصد است. آینده نفت در ابعاد جهانی اما وضعیتی پیچیده‌تر دارد. روند آتی نشان می‌دهد که میزان نفت به‌رغم حرکت کشورها به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر خواهد شد. اینها در حالی است که گاز نقش ویژه‌تری پیدا خواهد کرد اما اهمیت نفت در اقتصاد جهانی نه‌تنها کاهش پیدا نخواهد کرد که افزایش نیز پیدا خواهد کرد. بنابراین به نظر می‌رسد دولت باید برنامه‌ای بلندمدت برای استفاده از درآمدهای نفتی داشته باشد و اسیر نوسانات روزمره نشود، در غیر این صورت با کاهش درآمدهای نفتی باز هم مانند سه سال گذشته دولت مجبور می‌شود دوباره اقدام به افزایش پایه پولی کند و با چاپ اسکناس دوباره به تورم دامن زند. این درحالی است که تورم همواره به نفع گروه‌های سوءاستفاده‌گر و ثروتمند است و به ضرر افراد دارای درآمد ثابت خواهد بود.

بنابراین ما باید برای مقابله با شوک‌های تحریمی و قیمتی تلاش کنیم و دولت را ملزم کنیم تا مانند اندونزی برنامه‌ریزی مستحکمی برای جلوگیری از خام‌فروشی نفت داشته باشد. اندونزی جزو موسسان اوپک و صادرکننده نفت بود. ولی امروز به قدری وارد فعالیت‌های صنعتی شده است که به واردکننده نفت تبدیل شده و از اوپک خارج شده است. علت این رویداد این است که اندونزی تمام تولید نفت خود را در داخل به صورت نهاده تولیدی مصرف می‌کند. دولت باید تلاش کند با سیاست‌گذاری‌های مناسب به چنین شرایطی برسد و این مساله با توجه به تجارب موجود در جهان برای یک کشور نفت‌خیز غیرممکن نیست. جذب نفت در صنایع داخلی موجب می‌شود که ارزش افزوده زیادی وارد اقتصاد ایران شود و بتوانیم با هزینه اندک در داخل، تولیدات نفتی زیادی را در بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم و این مساله ما را از نوسانات قیمت نفت و تحریم‌ها مصون خواهد داشت. ما باید در این موارد از صندوق‌های تثبیتی استفاده کنیم. صندوق‌هایی که موجب می‌شود در زمان وجود مازاد درآمد نفتی آن را پر کرد و در زمان کاهش درآمد نفت از آن استفاده کرد. بنابراین می‌توان از درآمد پرنوسان نفت به عنوان منبعی برای باثبات‌سازی اقتصاد کشور استفاده کرد.