فیل هندی جلوتر از اژدهای چینی

مایکل شومان کارشناس اقتصاد آسیا پیشرفت دو غول قاره آسیا یعنی چین و هند می‌تواند با تصویرسازی‌ای که برای به نمایش در آوردن آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد به خوبی خلاصه شود. چین معمولا به‌عنوان اژدها توصیف می‌شود که تهاجمی و اندکی ترسناک است. هند از سوی دیگر اغلب به‌عنوان فیل توصیف می‌شود که بزرگ و قدرتمند، اما دست و پاگیر و اندکی زشت است. برای هند جای تاسف دارد که این کاریکاتور دقت زیادی دارد. چین در سه دهه گذشته به‌عنوان اقتصاد نوظهور پیشرو جهان حکمرانی می‌کرده، ولی هند همیشه پشت سر چین بوده است. وقتی چین از کشوری فقیر و منزوی به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شد، پتانسیل بیکران هند تا حد زیادی بی‌استفاده ماند تا مردم آن در فقر بمانند و ردپای آن در جهان هم به سختی محسوس باشد.

اسم چین را برای یک مدیر بین‌المللی بیاورید و ببینید که او از ۳/۱ میلیارد مصرف‌کننده نسبتا ثروتمند می‌گوید. نام هند را ببرید تا شکایاتی درباره دیوان‌سالاری مزاحم این کشور را بشنوید. از این رو است که سرمایه‌گذاران خارجی در سال ۲۰۱۳، ۱۲۴میلیارد دلار به چین سرازیر کردند اما تنها ۲۸ میلیارد دلار به هند آوردند.

اما همه اینها در آستانه تغییر است. فیل هندی در حال پشت سر گذاشتن اژدهای چینی است تا سریع‌ترین رشد در جهان نوظهور را از آن خود کند. بر اساس داده‌های رسمی که در ۹ فوریه منتشر شده تولید ناخالص ملی هند در دو فصل پایانی سال ۲۰۱۴ به ۲/۸ و ۵/۷ درصد رسیده تا عملکرد چین را پشت سر گذاشته باشد. دولت هند انتظار دارد رشد هند در سال مالی فعلی به ۴/۷ درصد برسد که جهش قابل توجهی نسبت به سال گذشته است.

این نرخ‌های رشد چشم‌نواز محصول بازبینی بحث‌برانگیز و گیج‌کننده آمارگران هندی در نحوه محاسبه رشد است. اما برخی اقتصاددانان حتی پیش از این هم پیش‌بینی کرده بودند که رشد هند در دو سال آینده سریع‌تر از چین خواهد شد. این به آن دلیل است که تغییرات بزرگی در هر دو کشور در حال انجام است.

دوره انبساط فوق‌العاده چین به نظر رو به پایان است. این اقتصاد در سال ۲۰۱۴ به کندترین میزان رشد خود در تقریبا ربع قرن گذشته رسید و بسیاری از اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند که سرعت رشد آن بیش از این کند شود. صندوق بین‌المللی پول انتظار دارد رشد چین در سال ۲۰۱۶ به ۳/۶ درصد نزول کند. سیاست‌گذاران پکن برای بازگرداندن رشدهای بالاتر در تلاشند تا توازن‌بخشی مجدد از رشد سرمایه‌محور به رشد مصرف‌محور را مهندسی کنند، گذار دشواری که سخت‌تر از آنچه تصور می‌شد از کار در آمده است.

از آن طرف هند همچنان بر سکوی پرتاب نشسته و منتظر خیزش اقتصادی واقعی خود است. هند حتی پس از دو دهه رشد محکم- اگر نه تماشایی- در مقایسه با چین در مرحله اولیه توسعه است. تولید ناخالص هند یک‌پنجم چین است. تقریبا یک هندی از هر چهار نفر در فقر مطلق مانده است. شرکت‌های هندی موفقیت‌های بزرگی- به خصوص در خدمات آی‌تی- به دست آورده‌اند، اما اثر عمیقی بر اقتصاد جهان چنان که صنایع چینی گذاشته‌اند، نداشته‌اند.

سیاست در گذشته اقتصاد هند را لنگ کرده و ممکن است هنوز هم موانعی جدی بر سر راه آن بگذارد. شکاف موجود بین دو کشور تا حد زیادی زاییده سیاست است. پس از آنکه چین در دهه ۱۹۸۰ اقتصاد به سبک شوروی خود را کنار گذاشت، هند در سال ۱۹۹۱ شروع به آزادسازی اقتصاد دولتی خود کرد. اما اصلاحات به اندازه کافی جلو نرفتند. بسیاری از سیاستمداران هندی بی‌اعتمادی به بازار آزاد و شرکت‌های خارجی را ادامه دادند و اصلاحات را گرفتار بحث و منازعه کردند.

این امر به خط سیرهای بسیار متفاوتی انجامید. در چین کارخانه‌ها و آسمان‌خراش‌ها به کمک قدرت دولتی پا گرفتند و در هند طرح‌های عمده سرمایه‌گذاری با مانع بوروکراسی مواجه شدند. در حالی که چین «کارگاه جهان» شد، هند تولیداتی را که به اشتغال‌زایی و صادرات کمک می‌کردند از دست داد. با به سرانجام نرسیدن اصلاحات در اوایل دهه جاری رشد رو به کاهش گذاشت و اعتماد به اقتصاد هند خدشه‌دار شد. ضمنا سیاست‌‌گذاران هند بیش از اندازه سیاست‌زده بودند که بخواهند مشکلات را حل کنند.

با این همه اکنون روح «می‌توانیم» جدیدی به دهلی‌نو تزریق شده است. رای‌دهندگان در ماه مه ائتلاف ناکارآمد حاکم را کنار گذاشتند و حزب «بهارتیا جاناتا»(BJP) را به قدرت رساندند. نخست‌وزیر نارندرا مودی برنامه اصلاح بازار آزاد هند را با هدف رسیدن به خیزی مانند چین آغاز کرده است. او در ماه سپتامبر کارزار «در هند بسازید» را با شیری غران به‌عنوان لوگوی آن اجرایی کرد تا میدانی برای رقابت با چین درست کند. او در این جهت قوانین تملک زمین را که طرح‌های بزرگ را با مشکل مواجه می‌کرد حذف کرد و حد مالکیت خارجی در بخش بیمه و دیگر صنایع را افزایش داد. هند تحت رهبری مودی همین حالا هم وارد چرخه سرمایه‌گذاری شده است.

هند همچنین در حال رسیدن به روندهای درازمدتی است که به رشد چین کمک کرد. سرانه استفاده از اینترنت و رایانه در این کشور در مقایسه با بیشتر کشورهای آسیایی پایین است، اما فناوری‌های جدید در حال نفوذ عمیق و عمیق‌تری به جامعه هند هستند. هند همچنین مزیتی دموگرافیک بر چین دارد. نیروی کار چین به لطف سیاست تک‌فرزندی در حال آب رفتن است که رشد اژدها را به زیر می‌کشد. اما جمعیت فعال هند به سرعت در حال گسترش است که باعث خیز اقتصاد خواهد شد.

اصلاحات مودی در ترکیب با بازبینی محاسبه رشد تولید ناخالص می‌تواند رشد هند را به نرخ‌های چینی برساند. موسسه HSBC در برآوردی نشان داده که رشد چین در سال مالی آینده می‌تواند به ۸ درصد برسد. با این وجود اگر هند می‌خواهد رشد فوق‌العاده پایدار مانند آنچه چین برای چند دهه داشت، داشته باشد هنوز کارهای بسیاری برای انجام دادن دارد. مودی هنوز در مورد اصلاحات حساسیت‌برانگیز کار زیادی نکرده است. قوانین قدیمی کار یکی از نمونه‌ها هستند. او برای اجرایی کردن چنین تغییرات بحث‌برانگیزی باید مقاومت اتحادیه‌ها و سیاستمداران متمرد را بشکند. گرچه مودی و متحدانش اکثریت کرسی‌های پارلمان عوام را در اختیار دارند، پارلمان دیگر همچنان در دست مخالفان است. همین تازگی حزب مودی انتخابات محلی دهلی نو را به یک حزب کوچک ضدفساد باخت که نشان می‌دهد موقعیت سیاسی او هنوز پایدار نیست. و همیشه این خطر وجود دارد که ملی‌گرایان هندو که پشتیبان اصلی حزب BJP هستند، پشت مودی را خالی کنند. اگر اصلاحات مودی به مشکل بربخورند، دورنمای هند هم تیره خواهد شد.

حتی با اصلاحات مداوم هم رشد هند ممکن است به سطح گذشته چین نرسد. نظام حکمرانی غیرمتمرکزتر هند و فرهنگ متکثر این کشور می‌تواند رفتن در مسیر چین را برای هند دشوار کند. هند همچنین آنقدر با چین فاصله دارد که رسیدنش به این کشور ممکن است زمان بسیار بیشتری ببرد. تحقیقات آکسفورد نشان داده درآمد سرانه هند در سال ۲۰۳۰ هم از امروز چین کمتر خواهد بود. این یعنی خیز هند ممکن است تاثیر جهان‌شمول رشد چین را نداشته باشد.

البته این لزوما بد نیست. شاید هند بتواند به گونه‌ای پایدارتر و متوازن‌تر از چین و بدون اتلاف افراطی منابع و از بین بردن محیط زیست رشد کند. در زمانی که چین در حال آرام گرفتن است، اروپا و ژاپن درجا‌می‌زنند و دیگر اقتصادهای عمده نوظهور از قبیل روسیه و برزیل در تقلا هستند، اقتصاد جهان به هند در حال تقویت به‌عنوان ستون رشد خود نیاز دارد. همه باید امید داشته باشیم که فیل هندی در نهایت بتواند نیرو بگیرد.