تولد اوراسیا در دورانی دشوار

جیم هینتز مترجم: آذر حمیدیان منبع: آسوشیتدپرس اتحادیه اقتصادی اوراسیا که یک بلوک تجاری متشکل از برخی اعضای سابق اتحاد جماهیر شوروی شامل روسیه، بلاروس و قزاقستان بود، یک روز پس از تشکیل، با پیوستن رسمی ارمنستان به آن دارای چهار عضو شد. تشکیل این بلوک که روسیه بر آن سلطه دارد، به لحاظ سیاسی بحث‌برانگیز بوده است و روزهای نخست تشکیل آن تحت تاثیر بحران اقتصادی روسیه قرار گرفت.

دلیل تشکیل این اتحادیه

هدف این اتحادیه تشکیل یک بازار متحد برای نقل و انتقال کالا و خدمات برای جمعیتی بالغ بر ۱۸۰ میلیون نفر، در حدود جمعیت ۱۸ کشور اروپایی است. گر چه این بلوک تجاری فاقد یک پول واحد است، اما انتظار می‌رود در مقطعی مناسب برای ایجاد آن اقدام کند. انتظار می‌رود قرقیزستان تا اواسط سال میلادی جاری به این اتحادیه ملحق شود و تاجیکستان هم از جمله اعضای آینده این اتحادیه خواهد بود.

مسکو فشار زیادی را به اوکراین وارد آورده است تا به این اتحادیه ملحق شود با این امید که جمعیت ۴۵ میلیون نفری و صنایع سنگین این کشور به قطعه مهمی از پازل این بلوک تجاری تبدیل شود. اما بسیاری از اوکراینی‌ها نسبت به این کار احساس تنفر می‌کنند و آن را تلاش پوتین برای تشکیل دوباره اتحاد جماهیر شوروی و اعمال نفوذ بیشتر بر کشورشان می‌دانند. این موضوع عامل کلیدی تظاهراتی شد که سرانجام در ماه فوریه منجر به خلع ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهوری روسگرای اوکراین از قدرت شد. از آن زمان به بعد اوکراین توافقی را برای تعمیق روابط خود با اتحادیه اروپا امضا کرده است. گرچه اتحادیه اقتصادی اوراسیا اسما فقط یک بلوک تجاری است، اما نقطه ثقل آن «قدرت نرمی» است که نقش اهرم سیاسی را برای مسکو ایفا خواهد کرد.

دوران دشوار

شکل‌گیری این بلوک پس از آن به وقوع پیوست که شاهد یک دهه اوج در روسیه بودیم. اما سرنوشت روسیه طی یک سال اخیر به شدت تغییر کرده است. به‌دلیل آنکه اقتصاد روسیه از درآمدهای سرشار نفت و گاز بهره فراوان می‌برد، فروپاشی قیمت‌های نفت در سال ۲۰۱۴ به ناگهان موجب شد روسیه به کشوری به‌شدت آسیب‌پذیر تبدیل شود. علاوه‌بر این، تاثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه به‌خاطر الحاق کریمه به این کشور و حمایت آن از جدایی‌طلبان شرق اوکراین به سایر مشکلات اقتصادی روسیه افزوده شد. دردناک‌ترین بخش تحریم‌ها علیه روسیه، این بود که دسترسی کسب و کارهای این کشور به بازارهای اعتبارات غرب متوقف شد. در سال ۲۰۱۴ همچنین روبل نزدیک به ۴۵ درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد.

به احتمال زیاد، افت ارزش روبل، تبعاتی جدی برای سایر کشورهای عضو این بلوک بر جای خواهد گذاشت. گروه تحلیلی آمریکایی استراتفور نوشته است: «مشکلات اقتصادی روسیه از هم‌اکنون مشکلاتی را برای ارز، سطح تورم، انتقال پول و الگوهای تجاری کشورهای عضو این بلوک ایجاد کرده است.»این مشکلات به‌ویژه در بلاروس بیشتر قابل مشاهده‌اند چون این کشور تا حدود زیادی از اقتصاد دستوری سبک اتحاد جماهیر شوروی برخوردار بوده است. با افت ارزش روبل، بلاروس از ترس ورشکستگی بانک‌هایش، کارمزدی ۳۰ درصدی برای مبادلات ارزهای خارجی وضع کرد.قزاقستان هم تا حدود زیادی به درآمدهای خود از هیدروکربن‌ها و مواد خام متکی است و افت جهانی قیمت‌ها می‌تواند ضربه محکمی بر اقتصاد این کشور وارد آورد. اقتصاد ارمنستان نسبتا توسعه‌نیافته است و به‌خاطر این واقعیت که این اقتصاد به سایر اعضای بلوک نزدیک نیست، منافعی که این کشور می‌تواند از این بلوک تجاری به‌دست آورد، کاهش خواهد یافت.

تنش‌های سیاسی این بلوک

قزاقستان و بلاروس به دلایل سیاسی نگران سلطه روسیه بر این بلوک تجاری هستند. پوتین و سایر مقامات روسیه تا حدودی به این دلیل با الحاق کریمه و حمایت از جدایی‌طلبان اوکراین موافقت کردند که این منطقه زمانی بخشی از امپراتوری روسیه بوده است. اما قزاقستان و بلاروس تا پیش از فروپاشی اتحادجماهیر شوروی سابق، به عنوان دولت‌هایی مستقل وجود نداشته‌اند.

الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهوری بلاروس، در برابر تلاش‌های روسیه برای به‌دست گرفتن کنترل دارایی‌های اقتصادی کشورش مقاومت کرده و به روسیه هشدار داده است که «اگر تلاش کنید که به ما ضربه بزنید، ما چنین اقدامی را تحمل نخواهیم کرد. ما سگ دست‌آموز شما نیستیم که افسارمان به دست شما باشد.»لوکاشنکو و نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان، در ماه گذشته میلادی دیدارهایی متناوب از کی‌یف داشتند و حمایت خود از اوکراین را اعلام کردند.الکسی مالاشنکوف، تحلیلگر مرکز کارنگی مسکو در یادداشتی نوشته است: «طبیعی است که هر دو کشور قزاقستان و بلاروس می‌خواهند در موضوع اوکراین از سیاست‌های روسیه فاصله بگیرند و هیچ‌یک از این اقدامات کمکی به تقویت اتحادیه تجاری اوراسیا نخواهد کرد.»