پیچیدگی ساختار تحریم‌ها

دکتر داود هرمیداس باوند استاد دانشگاه تحریم‌هایی که طی سال‌های اخیر علیه ایران وضع شده است به چندین دسته تقسیم می‌شود که هر کدام نیز شرایط خاص خود را دارد. البته ناگفته نماند که تمام تحریم‌های اعمال شده علیه ایران صرفا در رابطه با بحث هسته‌ای نیست و بعضا مربوط به مسائل حقوق بشر و تروریسم است و بر اساس برخی ادعاهایی که کشورهای تحریم‌کننده بیان کرده‌اند این تحریم‎ها اعمال شده است. در این میان، لغو تحریم‎های شورای امنیت نیاز به نظر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد و مدیر کل آژانس باید گزارش دهد که ایران به تعهداتش که در قطعنامه‌های شورای امنیت ذکر شده، عمل کرده است. تحریم‎های شورای امنیت بیشتر حول مسائل موشکی، سیستم‌های دفاعی و تکنولوژی هسته‌ای است و جنبه حقوقی و فنی دارد. بنابراین اگر آژانس گزارش مثبت بدهد، شورای امنیت موظف است لغو تحریم‌ها را مورد بررسی قرار دهد. اما یک دسته دیگر از تحریم‌ها، تحریم‎های جدید و مضاعف اتحادیه اروپا و آمریکا است. این تحریم‌های آمریکا نیز سه نوع هستند، یکی بر مبنای اختیارات شخص رئیس‌جمهور و تحریم‎هایی که در این محدوده است را رئیس‌جمهور آزادی عمل دارد که لغو کند. نوع دوم تحریم‎هایی است که کنگره به رئیس‌جمهور اختیاراتی داده است که هر زمان لازم دانست آنها را لغو بکند یا نکند. این دسته از تحریم‎ها نیز تاحدودی در اختیار رئیس‌جمهور است. اما دسته سوم تحریم‌ها که خیلی سخت‌تر است نیاز به تصویب قطعنامه‌های جدید توسط کنگره آمریکا دارد. من‌جمله فرض کنید مصوبه‌ای که به حالت تعلیق نگه داشته شده است و ناظر به مسائل حقوق بشر و تروریسم بین‌المللی است، لغو آن نیاز به قطعنامه‎ای جدید دارد. در این شرایط با توجه به اینکه اکثریت کنگره در دست جمهوری خواهان است تمایل زیادی به لغو تحریم‎ها وجود ندارد، بلکه حتی برخی از آنها مایلند که تحریم‎های جدیدتری نیز علیه ایران وضع کنند. بنابراین، نوع سوم تحریم‌های آمریکا پیچیدگی‎های بیشتری نسبت به نوع اول و دوم آن دارد. در مورد تحریم‎های اتحادیه اروپا نیز باید در نظر داشت که این اتحادیه برای لغو تحریم‌ها آزادی عمل بیشتری دارد و حتی می‎تواند برای لغو تحریم‌ها پیشگام شود. چون اتحادیه اروپا نه مشکل کنگره را دارد و نه مشکل لابی اسرائیل را (البته درمقایسه با شدتی که آمریکا با آن مواجه است.)در نتیجه اگر اتحادیه اروپا پیشگام لغو تحریم‎ها شود دست باراک اوباما را نیز برای لغو تحریم‌ها بازتر می‎کند. حال لغو این تحریم‎ها منوط به این است که در مذاکرات پیش‌رو در سطح کارشناسی، توافقات مورد نظر تاچه حد انجام بگیرد. طبیعی است وقتی توافقی حاصل شود، بخشی از این تحریم‌ها نیز به صورت گریزناپذیر باید لغو شود.

در این میان تحریم‏های مهمی چون تحریم‎های بانک مرکزی و سوئیفت، اغلب تحریم‌های یک جانبه و مضاعفی هستند که آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران اعمال کرده‏اند که پروسه لغو آنها نیز مشکل‌تر است و تحریم‎های شورای امنیت بیشتر محدود به سیستم‎های موشکی و دفاعی است و خیلی به این مقولات وارد نمی‎شود.

در نهایت باید توجه داشت تحریم‎های سومی که دست کنگره است و باراک‌اوباما فقط می‎تواند آنها را به صورت تعلیق ۶ماهه دربیاورد تحریم‎هایی است که مشروط است به مسائل حقوق بشر و تروریسم بین‌المللی. بنابراین این تحریم‌ها بسیار پیچیده‌تر است و به تصویب قطعنامه‎های جدید کنگره آمریکا نیاز دارد. این در شرایطی است که در کنگره آمریکا نفوذ اسرائیل بسیار بالا است و اکنون نیز اعضای کنگره معتقدند که بخش اعظمی از این تحریم‌ها باید باقی بماند تا مسجل شود که رفتار و رویه ایران در واقع همان گونه است که آنها می‌خواهند. در کل لغو تحریم‌های ایران یک پروسه زمان‌بر است و از ابتدا نیز این امر قابل پیش‌بینی بود. حتی بارها نیز مقامات غربی اعلام کرده بودند که لغو تحریم‎ها باید گام به گام باشد، اما ایران مطرح کرده بود که اگر توافق شود تحریم‌ها باید یک جا برداشته شود. به بیان دیگر کشورهای اروپایی با صراحت بیان کرده‎اند که لغو برخی تحریم‎ها پیچیدگی‎هایی دارد که به سرعت عملی نخواهد شد.