یارانه نقدی؛ حق مردم یا پرداخت خیریه؟

دکتر فتح‌الله تاری عضو هیات علمی علامه طباطبایی با توجه به لزوم ایجاد ثبات در اقتصاد به‌منظور فراهم کردن شرایط مناسب افزایش تولید و سرمایه‌گذاری، بهتر است تا حد ممکن از ایجاد شوک‌های جدید در اقتصاد خودداری شود؛ بنابراین زمان مناسب برای اجرای طرح فاز سوم هدفمندی می‌تواند بعد از کسب علائم مثبت و با رعایت اهدافی باشد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. در جریان اجرای فاز سوم یکی از نکات مهم پرداختن به مساله پرداخت یارانه‌های نقدی است؛ در این مورد، باید بررسی کرد که اگر این پرداخت‌ها صورت می‌گیرد به عنوان سهم مردم از ثروت‌های عمومی است یا نوعی خیریه. اگر سهم مردم از ثروت‌های عمومی است که همانند برخی کشورهای دنیا لازم است باز هم پرداخت شود. در این حالت هر کس که متقاضی باشد لازم است از این پرداخت بهره‌مند شود.

ولی اگر نوعی امداد‌رسانی و خیریه محسوب می‌شود، در این صورت توزیع یارانه‌های نقدی می‌تواند به حوزه‌های محدود‌تر و قابل اعتمادتری محدود شود؛ مانند افرادی که در سازمان‌های خدمات‌رسانی مربوطه ثبت‌نام کرده‌اند (کمیته امداد یا سازمان بهزیستی یا سازمان‌های مردم‌نهاد ثبت‌نام شده در یک چارچوب نظارتی متمرکز) یا دانشجویان و طلابی که متاهل هستند و ... .

هر چند این روش می‌تواند نشتی‌هایی به‌سمت افراد فاقد صلاحیت نیز داشته باشد، اما در مجموع میزان این نشتی‌ها کمتر از روش جاری خواهد بود.

نکته مهم دیگر در این تصمیم‌گیری‌ها آن است که دولت با نپرداختن این رقم چه فعالیت جایگزینی را انجام خواهد داد؛ گاهی به شکل مسکن مهر در می‌آید که اهداف زیبایی را ترسیم می‌کند؛ ولی عملا نوعی رانت به افرادی است که با تلاش کمتر به موهبتی بادآورده می‌رسند یا رانتی کلان است که افراد با عدم ارسال اطلاعات واقعی آن را به‌دست آورده‌اند و کسانی که صادق بوده‌اند از آن محروم مانده‌اند.

از سوی دیگر، اگر در خدمات خاصی مانند بهداشت و آموزش صرف شود، ‌باید به اثرات خارجی منفی آن بر بخش خصوصی تولید‌کننده آن که در بلندمدت چالش‌هایی برای اقتصاد به همراه خواهد داشت توجه شود.

اگر در مسیر احداث راه و فرودگاه و بیمارستان و ... صرف شود، باید به مواردی که با بودجه دولت و به‌دلیل فشارهای سیاسی اجرا می‌شوند در حالی که هیچ توجیه اقتصادی ندارند توجه شود که در مجموع به اتلاف منابع می‌انجامد و با شعاری زیبا به نتیجه‌ای نازیبا می‌انجامد.

در نهایت طرح‌هایی مانند امکان استفاده از خدمات بیمارستانی و دفترچه خدمات درمانی می‌توانند روش خوبی برای استفاده منابع طرح باشند، اما نباید همه منابع را برای جامعه به این منظور صرف کرد؛ زیرا همان گونه که تذکر داده شد این روش‌ها مانع از عملکرد مناسب بخش خصوصی می‌شوند که در بلندمدت به زیان جامعه است و از سوی دیگر نشتی‌های ناشی از عدم به‌کارگیری صحیح منابع نیز در این روش وجود دارد.

همچنین وقتی منابع به‌دست دولت برسد، سیل درخواست اجرای طرح‌های فاقد توجیه اقتصادی و فشارهای سیاسی برای تصویب و اجرای آنها به‌وجود خواهد آمد که اجرای طرح با ناکامی مواجه خواهد شد.

نکته اخر آنکه، اگر در حال حاضر افرادی با روش‌های ناصحیح و از طریق توسل به روش‌های غیر قانونی در حال سواری مجانی هستند و هزینه برق و آب و گاز و... مصرفی را نمی‌پردازند، با اجرای افزایش بیشتر قیمت‌ها، این روش‌ها رشد خواهد کرد و بخش اقتصاد زیرزمینی گسترده‌تر خواهد شد. این ضعف را باید از طریق اصلاح روش نظارتی جبران کرد و افزایش قیمت‌ها کمکی به حل این موضوع نخواهد کرد و این چالش هم در بخش بنگاه‌های تولیدی و هم در بخش خانوارهای مصرف‌کننده خدمات مربوطه وجود خواهد داشت.