چگونه سهام را نقد شونده کنیم؟

دکتر حسن قالیباف‌اصل مدیرعامل شرکت بورس تهران در دنیای کسب و کار و سرمایه‌گذاری کنونی، سرمایه‌گذاران به بازارهایی روی می‌آورند که از نقدشوندگی بالاتری برخوردار باشند و این مقوله در رشد و توسعه بازارها نقش مهمی را برعهده دارد. نقدشوندگی به معنای توانایی بازار در جذب حجم زیاد معاملات، بدون تحت تاثیر قراردادن شدید قیمت، با‌سرعت بالا و هزینه‌ اندک تعریف می‌شود. از دیدگاه کلان، وجود بازارهای سرمایه با نقدشوندگی بالا برای تخصیص کارآمد سرمایه‌ها ضروری است و تاثیر بسزایی بر ثبات سیستم‌های مالی دارد، زیرا این بازارها بهتر می‌توانند شوک‌های سیستماتیک را جذب کرده و از سرایت آن به دیگر اجزای سیستم مالی بکاهند. برای نمونه، در بازارهای با نقدشوندگی بالا، نوسانات قیمتی ناشی از تغییر ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران بسیار کم است. از این‌رو، نقدشوندگی مانع سرایت اثرات نامطلوب نوسان قیمت بر دیگر اجزای سیستم مالی و اقتصاد کلان می‌شود.

از دیدگاه خرد، ویژگی اصلی بازارهای با نقدشوندگی بالا، کم بودن فاصله‌ بین قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش است. به این معنا که معاملات مقرون به‌صرفه‌ اجرا ‌شوند. نقدشوندگی بالا در بازارهای ثانویه در موفقیت عرضه‌های عمومی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و موجب کاهش هزینه و ریسک متعهدین پذیره‌نویس و بازارسازان می‌شود. با افزایش نقدشوندگی، هزینه‌ سرمایه‌گذاران از طریق کاهش دامنه‌ نوسان و هزینه‌‌های معاملاتی، کاهش می‌یابد، همچنین هزینه سرمایه ناشران نیز کاهش پیدا می‌کند. بازار سرمایه نقد امکان دسترسی به سرمایه‌گذاران مختلف با استراتژی‌های معاملاتی متنوع را نیز فراهم می‌آورد.

به‌طور کلی می‌توان گفت که نقد‌شوندگی به عمق (تاثیر معاملات با حجم زیاد بر قیمت)، عرض (فاصله‌ بین قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش)، انعطاف‌پذیری (مدت زمان به تعادل رسیدن بازار پس از نوسان شدید قیمت) و همچنین زمان (سرعت انجام معاملات) در بازار بستگی دارد. این معیارها، معیارهای سنتی نقد‌شوندگی بازار هستند. نقدشوندگی به بسیاری از اصول اقتصادی کلان و اصول بازار شامل سیاست‌های مالی کشور، رویکرد حاکم بر نرخ ارز و نیز محیط نظارتی نیز بستگی دارد. ابزارهای مورد معامله، ماهیت مشارکت‌کنندگان بازار و همچنین ساختار بازار نیز اثر زیادی بر نقدشوندگی بازار دارند. همچنین اعتماد به بازار و اطمینان سرمایه‌گذار در بهبود شرایط نقدشوندگی تاثیر اساسی دارد.

نقدشوندگی عامل مهمی در تعیین کارآیی بازار است و دستیابی به سطح قابل قبولی از آن به‌ویژه در بازارهای مالی، دغدغه همیشگی سیاست‌گذاران و اداره‌کنندگان این بازارها به شمار می‌رود. بازارهایی با درجه نقدشوندگی مناسب، امکان ورود و خروج به بازار را با کمترین اختلال و به عبارت دیگر با حدقل کاهش در ارزش‌های اسمی و کمترین هزینه‌های معاملاتی و زمان فراهم می‌کنند که مطلوب سرمایه‌گذاران است. از این‌رو می‌توان از نقدشوندگی به‌عنوان عامل مهم رشد و توسعه بازارها یاد کرد. از سوی دیگر، جهانی شدن بازارها و نوآوری‌های صورت گرفته در خدمات و محصولات طی سال‌های اخیر، اهمیت نقدشوندگی را برای بازارهای کوچک و کمتر توسعه یافته دو چندان کرده است.

مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر نقدشوندگی عبارتند از: میزان سهام شناور آزاد به معنی درصدی از سرمایه که به منظور خرید و فروش در دسترس سرمایه‌گذاران قرار دارد. هرچه میزان سهام آزاد بیشتر باشد، نقدشوندگی بالاتر است. تمرکز مالکیت و ترکیب سرمایه‌گذاران عامل مهم دیگر در نقدشوندگی است. نبود تنوع در بین سرمایه‌گذاران موجب می‌شود آنها قادر به اتخاذ موقعیت‌های متقابل نباشند. تمرکز مالکیت ارتباط زیادی با میزان سهام شناور آزاد دارد. عامل تاثیرگذاری دیگر حضور واسطه‌گران مالی است. افزایش تعداد بازیگران و معامله‌گران بازار موجب افزایش رقابت، سرعت بازار و افزایش نقدشوندگی می‌شود. از عوامل دیگر تاثیرگذار بر نقد‌شوندگی می‌توان به میزان دسترسی مستقیم سرمایه‌گذاران به بازار و معاملات اینترنتی؛ هزینه معاملات، تکنولوژی سیستم‌های معاملاتی، تنوع ابزارهای معاملاتی، تنوع سرمایه‌گذاران و مشارکت سرمایه‌گذاران جزء، کیفیت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و ارتباط با بازارهای بین‌المللی اشاره کرد.

تاکید بازارها بر بهبود نقدشوندگی، با توجه به اهمیت فزاینده آن، قابل درک است. در واقع هدف اصلی بسیاری از اقدامات در زمینه‌ تنظیم مقررات، توسعه‌ بازار و انجام اصلاحات در بازارها، ایجاد بازارهای عمیق و نقد است. وجود بازارهای نقد، اعتماد سرمایه‌گذار و کارآیی بازار را افزایش می‌دهد و بنابراین افزایش انعطاف‌پذیری بازار را به دنبال دارد. به منظور افزایش نقدشوندگی در بازار سرمایه در سال‌های گذشته اقدامات خوبی انجام شده است. از جمله می‌توان به الزام شرکت‌ها به افزایش میزان سهام شناور آزاد، تقویت ساختار قانونی کارآ برای تشویق مشارکت سرمایه‌گذاران در بازار از طریق افزایش دسترسی به بازار و راه‌اندازی معاملات برخط، افزایش دامنه نوسان و افزایش ساعت معاملاتی، انتشار ابزارهای متنوع معاملاتی مانند قراردادهای آتی، قرارداد اختیار تبعی، اوراق اجاره و...، تامین مالی خرید اعتباری، پیشنهاد و مقررات مربوط به راهکارهای جایگزین فروش استقراضی، افزایش دانش و فرهنگ سرمایه‌گذاری، افزایش کیفیت افشای اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، تقویت راهبری شرکت در شرکت‌های پذیرفته شده، افزایش واسطه‌های مالی مانند راه‌اندازی صندوق بازارگرانی، صندوق توسعه بازار و تعداد کارگزاران اشاره کرد. با انجام این اقدامات، شاهد رشد و توسعه شاخص‌های نقدشوندگی در بازار بودیم؛ به‌طوری که متوسط روزانه حجم و ارزش در سال ۱۳۹۳ (از ابتدای سال تاکنون) به ترتیب برابر با ۶۱۴ میلیون سهم، ۲,۵۱۹ میلیارد ریال بوده است که نسبت به سال ۱۳۸۸ به ترتیب معادل ۷۵درصد (۳۵۱میلیون سهم) و ۲۳۴ درصد (۷۵۵ میلیارد ریال) رشد داشته است. متوسط روزانه دفعات معاملات در سال ۱۳۸۸، ۱۲ هزار دفعه بوده است که با رشدی ۳۱۸ درصدی به ۵۲ هزار دفعه در سال ۱۳۹۳ رسیده است. سایر شاخص‌های نقدشوندگی هم رشد قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد؛ به‌رغم اینکه به دلیل اتخاذ سیاست‌های انقباضی نقدینگی در کلیه بازارها کاهش پیدا کرده است. همچنین بورس اوراق بهادار تهران پروژه‌هایی به منظور افزایش نقدشوندگی بازار از طریق انتشار اوراق بهادار جدید و تنوع در سرمایه‌گذاران و افزایش شفافیت بازار در دست دارد. این پروژه‌ها عبارتند از: را‌ه‌اندازی قرارداد اختیار معامله، راه‌اندازی صندوق‌های بازنشستگی خصوصی، بهره‌‌گیری از ابراز مبتنی بر بیمه، انتشار ابزار مشتقه مبتنی بر شاخص، طراحی و پیاده‌سازی صندوق‌های قابل معامله تک‌سهم و طراحی شاخص راهبری شرکتی.