بازی با نفت؛ شمشیر دولبه

رشید حسین سید تحلیلگر مسائل انرژی Saudi Gazette زمانی که در اوایل دهه ۸۰ میلادی، بازار نفت ریزش شدیدی را تجربه کرد، بسیاری بر این باور بودند که فهد، پادشاه وقت عربستان، با رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، توطئه‌ای مشترک انجام داده‌اند تا اتحادیه جماهیر روسیه را در جنگ با افغانستان ناتوان کنند. بر این اساس، ریاض چندین مرتبه به‌عنوان عامل اصلی افت قیمت نفت مجرم شناخته شد. اکنون نیز به دنبال ریزش قیمت نفت، بار دیگر تئوری توطئه مطرح شده است. عموما، به دنبال ایجاد مشکلاتی در خاورمیانه، قیمت نفت افزایش پیدا می‌کند؛ اما این بار وضعیت به گونه دیگری است.

رشید حسین سید تحلیلگر مسائل انرژی Saudi Gazette زمانی که در اوایل دهه ۸۰ میلادی، بازار نفت ریزش شدیدی را تجربه کرد، بسیاری بر این باور بودند که فهد، پادشاه وقت عربستان، با رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، توطئه‌ای مشترک انجام داده‌اند تا اتحادیه جماهیر روسیه را در جنگ با افغانستان ناتوان کنند. بر این اساس، ریاض چندین مرتبه به‌عنوان عامل اصلی افت قیمت نفت مجرم شناخته شد. اکنون نیز به دنبال ریزش قیمت نفت، بار دیگر تئوری توطئه مطرح شده است. عموما، به دنبال ایجاد مشکلاتی در خاورمیانه، قیمت نفت افزایش پیدا می‌کند؛ اما این بار وضعیت به گونه دیگری است. تمام منطقه، شامل عراق، سوریه و یمن در ناآرامی به سر می‌برند؛ اما تهدید بزرگ داعش، پیش از این توانسته است بازار نفت را نسبت به ناآرامی‌های خاورمیانه واکسینه کند.

تبانی آمریکا و عربستان؟

یکی از فرضیاتی که درخصوص تبانی آمریکا و عربستان وجود دارد، تامین منافع مشترک دو کشور به منظور فشار بر روسیه است. در‌واقع، وابستگی شدید اقتصاد روسیه به نفت سبب می‌شود تا با کاهش قیمت نفت، اوضاع این کشور نیز تحت تاثیر قرار گیرد؛ به‌طوری که به گفته مراجع رسمی اگر متوسط قیمت نفت ۹۰ دلار بر بشکه باشد، کاهش ۲/۱ درصدی رشد اقتصادی روسیه را شاهد هستیم. بر این اساس، اگر قیمت نفت به زیر ۸۰ دلار برسد و در این سطح باقی بماند، روسیه مجبور است هزینه‌های خود را کاهش دهد و به عقیده کسانی که این سناریو را مطرح می‌کنند، مجبور است درخصوص اوکراین با ملایمت بیشتری مذاکره کند.

برخی دیگر بر این باورند که کاهش قیمت نفت، ابزاری است جهت مبارزه با داعش. این گروه تروریستی که روزانه حدود ۳ میلیون دلار درآمد دارد، با کاهش قیمت نفت، ممکن است تضعیف شود. افرادی که این سناریو را مطرح می‌کنند معتقدند پیشرفت این گروه در عراق و سوریه، عربستان را مجبور کرده است که برای همکاری با آمریکا، قیمت نفت را پایین نگه دارد.

گروه سوم نیز، هدف همکاری عربستان و آمریکا را صدمه زدن به تهران عنوان می‌کنند. در میان کشورهای خلیج فارس، ایران بیشترین زیان را با کاهش قیمت نفت متحمل می‌شود. علت این امر، در نظر گرفتن قیمت ۱۰۰ دلاری برای هر بشکه نفت در بودجه این کشور است. این در حالی است که امارات نفت ۷۰ دلاری و عربستان ۹۰ دلاری را در بودجه‌های خود در نظر گرفته‌اند (آمارها بر‌اساس گزارش اخیر دویچه بانک است). ریاض و واشنگتن، هر دو تمایل دارند تا برنامه هسته‌ای ایران را کاملا تحت نظر داشته باشند. بر این اساس، کاهش قیمت نفت می‌تواند قدرت چانه زنی طرف غربی را در مذاکرات با ایران بالا ببرد.

از سوی دیگر، افت قیمت نفت می‌تواند به دلیل نگرانی از افزایش تولیدات نفت شیل باشد که کاهش قیمت‌ها از سرمایه‌گذاری برای انجام اکتشافات و بهره‌برداری‌های جدید جلوگیری می‌کند. به گفته تحلیلگران بانک آمریکا- مریل لینچ، هزینه تولید نفت شیل ۵۰ تا ۷۵ دلار بر بشکه است که اگر قیمت نفت برنت به ۸۵ دلار بر بشکه برسد، می‌تواند مشکلات زیادی برای توسعه نفت شیل ایجاد کند. همچنین، یک بانک سرمایه‌گذاری آلمانی پیش‌بینی کرده است، اگر قیمت نفت ۹۰ دلار بر بشکه باقی بماند، ۹ درصد و اگر به ۸۰ دلار برسد، ۳۹ درصد تولیدات نفت شیل آمریکا صرفه اقتصادی نخواهند داشت.

با این حال، تمامی تئوری‌های توطئه‌ای از یک نکته غافل هستند و آن این است که ما دیگر در دهه ۸۰ زندگی نمی‌کنیم. نیاز عربستان صعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس به درآمد رو به افزایش است، نه کاهش. صندوق بین‌المللی پول (IMF) نیز نخستین هشدارها را داده است. افت قیمت نفت، احتمال کسری بودجه برای عربستان را افزایش می‌دهد که صندوق بین‌الملل پول در گزارش سالانه خود به این مساله اشاره کرده است. به عقیده من، ریاض وارد هیچ کدام از این بازی‌های سیاسی نشده است، زیرا نفت خام، شاهرگ اقتصاد عربستان صعودی است و بازی سیاسی با آن می‌تواند نابودکننده باشد.