مقایسه دوکفه هزینه و درآمد

پیمان رحمانی کارشناس حوزه بانکداری تقریبا از اواخر سال ۱۳۹۰ بود که شرکت شاپرک به‌عنوان نهاد سیاست‌گذار و ناظر بر عملکرد شرکت‌های حوزه پرداخت راه‌اندازی شد. در این مدت هم قوانین و مقررات متعددی برای فعالیت‌های مرتبط با حوزه عملکرد این شرکت وضع و اجرایی شد، قوانینی که بعضا فقط معطوف به psp‌ها بود، مثل بحث امنیتی مربوط به سوئیچ و زیرساخت شرکت‌ها. برخی از قوانین هم که به‌صورت دوطرفه مرتبط با مشتری و شرکت‌ها بود، مانند اخذ کارمزد مانده‌گیری. به عقیده بسیاری از تحلیلگران این حوزه، روی کار آمدن شرکت شاپرک، باعث افزایش قدرت شرکت‌های پرداخت هم از نظر اقتصادی و هم از نظر اجرایی شد، اما در پشت صحنه شرکت‌های پرداخت چه می‌گذرد؟ آیا درآمد و هزینه‌های شرکت‌های psp با هم همخوانی دارد؟ به این منظور طی این مقاله تلاش بر شفاف‌سازی پشت صحنه شرکت‌های پرداخت در حوزه دستگاه‌های کارتخوان در دو بعد هزینه‌ها و درآمدها و همچنین ساختار آنها می‌شود.

در سمت هزینه‌ها و ساختار می‌توان چند مورد کلان را مورد بحث و بررسی قرار داد:

• زیرساخت، شبکه و سوئیچ: آماده‌سازی زیرساخت شبکه و سوئیچ مورد نیاز برای تبادل اطلاعات تراکنش‌ها میان شبکه شاپرک و شتاب و ... که عموما در ابتدای تاسیس و راه‌اندازی یک شرکت psp صورت می‌پذیرد. قیمت تجهیزات فوق رابطه مستقیم با قیمت ارز داشته و عموما هزینه راه‌اندازی و نگهداری چنین امکاناتی بالا است.

• تهیه دستگاه کارتخوان: در حال حاضر این دستگاه‌ها در داخل کشور ساخته نمی‌شود و عموما شرکت‌هایی که نماینده انحصاری برند‌ها در کشور هستند اقدام به واردات و فروش آن به psp‌ها می‌کنند یا خود شرکت‌های psp اقدام به خرید و واردات آن می‌کنند که در این چند سال اخیر با توجه به ساختار سیاسی موجود و وجود تحریم‌های متعدد، واردات این دستگاه‌ها با مشکل مواجه شده است وهم اکنون نیز شرکت‌ها از کمبود دستگاه رنج می‌برند. به طوری که اگر از بعضی مشتریان دستگاه در خصوص تاریخ درخواست و زمان تحویل دستگاه پرس و جو کنیم، بیشتر متوجه این مهم می‌شویم یا دستگاه‌های مستهلکی که دائما از فروشگاه‌های غیرفعال جمع‌آوری و پس از تعمیر و حذف اطلاعات مشتری قبلی، برای مشتری جدید آماده می‌شود. این موارد همه نشانه‌هایی از کمبود دستگاه در میان شرکت‌های پرداخت است. عموما دستگاه‌ها ۵ سال عمر دارند، ولی درصد قابل توجهی از دستگاه‌ها نیز هستند که این زمان را سپری کرده‌اند، ولی مجددا توسط شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. قیمت تمام شده دستگاه‌ها رابطه مستقیم با قیمت ارز داشته و در حال حاضر قیمت یک دستگاه معمولی که با خطوط زمینی (Dial Up) ارتباط برقرار می‌کند، حدودا از ۶۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و با توجه به مدل، برند، حافظه، نوع ارتباط (بیسیم، باسیم، بلوتوث) و سایر امکانات جانبی قیمت آنها نیز افزایش می‌یابد.

• تهیه نرم‌افزار مورد نیاز دستگاه‌ها: یکی از ارکان مهم و مورد نیاز، تهیه و بهره‌برداری مناسب نرم‌افزاری دستگاه‌ها است. در حال حاضر بعضی از psp‌ها خود اقدام به تهیه نرم‌افزار مورد نیاز کرده و بعضی با برون‌سپاری آن توسط شرکت‌های نرم‌افزاری تصمیم به تهیه و بهره‌برداری از آن گرفته‌اند. در سایر موارد هم نرم‌افزار دستگاه‌ها از خود شرکت‌های تامین‌کننده دستگاه تهیه می‌شود. تفاوت این نرم‌افزارها را به‌عنوان نمونه می‌توان به وضوح در سرعت دستگاه‌ها، کاملا احساس کرد. هزینه خدمات نرم‌افزاری بالاخص در نرم‌افزار‌های بانکی و حوزه پرداخت در کشور بسیار گزاف است.

• شبکه نمایندگان: پشتیبانی از دستگاه‌های کارتخوان به دو صورت انجام می‌پذیرد:

۱- در اکثر موارد شرکت‌های psp اقدام به جذب نمایندگان و پیمانکاران در سطح کشور می‌کنند که این پیمانکاران دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده و با عقد قرارداد با شرکت‌های psp و عموما با توجه به تعداد انجام بازدید ماهانه از دستگاه‌های کارتخوان در استان تحت سرپرستی خود حق‌الزحمه دریافت می‌کنند. این پیمانکاران نیز اقدام به جذب نفراتی برای مراجعه حضوری به فروشگاه‌ها به‌منظور بازدید، پشتیبانی، تحویل ملزومات و رفع خرابی احتمالی دستگاه‌ها می‌کنند که اصطلاحا با نام پشتیبان (تکنسین) شناخته می‌شوند.

۲- شرکت‌های psp اقدام به جذب نیرو در استان و بازگشایی شعبه (دفتر) و خود راسا اقدام به پشتیبانی دستگاه‌ها می‌کنند.

در کل psp‌ها با توجه اهداف کلان خود و با توجه به تعداد دستگاه‌های نصب‌شده در هر استان به یکی از دو روش بالا عمل می‌کنند. عموما انتخاب روش دوم باعث انجام کار با کیفیت بالاتری می‌شود، ولی به دلایل گوناگون و عدم مقرون‌به‌صرفه بودن، در بسیاری از مواقع اقدام به جذب پیمانکاران مستقل می‌شود.

هزینه‌ای که بابت پشتیبانی یک دستگاه کارتخوان در یک ماه به پیمانکار مستقل یک شرکت psp پرداخت می‌شود، حداقل از ۳۵ هزار ریال شروع می‌شود و در صورت بودن بند‌های تشویقی مانند درصد بالای بازدید ادواری یا شرط تراکنش در قرارداد فی‌ما‌بین psp و پیمانکار، احتمال افزایش آن تا مبالغ بالاتر نیز وجود دارد. (فرض را بر این بگیرید که از این مبلغ، کسور قانونی کسر شود و مبلغی هم به‌عنوان سود توسط شرکت پیمانکار برداشته شود و در انتها یک مبلغ حداقلی به پشتیبان به‌عنوان حق‌الزحمه پرداخت می‌شود. شاید یکی از دلایل عدم انجام با کیفیت پشتیبانی دستگاه‌ها همین مبلغ پرداختی به تکنسین‌ها باشد.)

• تجهیزات و موارد مصرفی جانبی: psp‌ها به‌منظور خدمات‌رسانی مناسب به پذیرندگان دستگاه‌های کارتخوان باید اقدام به تهیه ملزومات مصرفی مانند آداپتور، کابل برق، سیم تلفن و ... کنند تا در صورت خرابی احتمالی قادر به تعویض و جایگزینی ملزومات باشند. یکی از مهم‌ترین مواردی که توسط psp‌ها به‌منظور توزیع میان دارندگان دستگاه‌های کارتخوان صورت می‌پذیرد، تهیه رول مصرفی است که عموما در هر بازدید حضوری توسط تکنسین‌ها به مشتری تحویل داده می‌شود. یکی از مشکلاتی که اکثرا توسط مشتریان اعلام می‌شود، تعداد رول کم تحویل داده شده است. برای تحویل رول به تعداد کافی می‌توان با توجه به تعداد تراکنش هر مشتری نیز اقدام کرد.

در سمت درآمد‌ها نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قرارداد فی‌ما‌بین بانک و psp: با توجه به اینکه در اکثر موارد شرکت‌ها مالکیت دستگاه‌های کارتخوان را در اختیار دارند طی قراردادی با بانک‌ها اقدام به دریافت اجاره‌بهای دستگاه‌ها می‌کنند. به این صورت که بانک اقدام به ارائه بازاریابی‌های شعبه به شرکت psp می‌کند و شرکت نیز پس از آماده‌سازی دستگاه و نصب در محل مشتری به‌صورت ماهانه، اجاره‌بهای دستگاه خود را دریافت می‌کند. این ساده‌ترین حالت قرارداد فی‌ما‌بین طرفین است. البته هستند بانک‌هایی که شرایط سخت‌تری در قرارداد خود لحاظ کرده‌اند و اجاره‌بهای هر دستگاه را با توجه به ضریب اثربخشی تعداد تراکنش صورت‌گرفته در طول ماه مورد بررسی قرار می‌دهند. تعداد تراکنش‌ها نیز با توجه به برند بانک‌ها متفاوت است. اجاره‌بهای دستگاه‌ها با توجه به نوع دستگاه و بند‌های قرارداد متفاوت است، ولی حداقل اجاره‌بهای یک دستگاه معمولی در طول ماه از ۷۵ هزار ریال شروع می‌شود.

• کارمزد شاپرک: تا قبل از روی کارآمدن شرکت شاپرک هیچ هزینه کارمزدی به شرکت‌های پرداخت ارائه نمی‌شد، ولی پس از روی کارمدن شرکت شاپرک، ماهانه به‌ازای هر تراکنش موفق با توجه به مبلغ تراکنش حداکثر تا مبلغ ۲ هزار ریال به‌عنوان کارمزد به شرکت‌های psp پرداخت می‌شود. این کارمزد از محل درآمد‌های شتاب و بانک مرکزی به شرکت‌های psp پرداخت می‌شد. این کارمزد جدا از بحث جاری دریافت کارمزد از پذیرندگان است.

• خدمات ارزش افزوده: بستر دیگر منبع درآمد شرکت‌های psp استفاده از خدمات ارزش افزوده‌ای مانند پرداخت قبوض و فروش شارژ تلفن اعتباری است. عموما به ازای هر پرداخت قبض حداکثر تا مبلغ ۱۰۰۰ ریال به‌عنوان کارمزد توسط شرکت‌های خدماتی به psp‌ها پرداخت می‌شود. در خصوص فروش شارژ اعتباری تلفن همراه نیز با توجه به قرارداد فی‌ما‌بین اپراتور‌ها و psp درصدی از مبلغ کل سود فروش شارژ عموما بین یک تا ۴ درصد به شرکت psp پرداخت می‌شود.

به‌طور کلی در این مقاله سعی شده بود دو سمت هزینه‌ها و درآمد‌های یک شرکت پرداخت و با یکدیگر مقایسه شود که می‌توان نتایج متفاوتی از آن برداشت کرد. بحث و گفت‌وگو برای جزئیات یک شرکت پرداخت بسیار است که در یک یا چند مقاله نمی‌گنجد و برای هر یک از بندهای کلی اعلام شده می‌توان مقالات، گزارش‌ها و شاخص‌های متعددی ارائه کرد.