انتقال تکنولوژی از طریق شرکای تجاری

دکتر عباس امینی‌فرد هیات علمی اقتصاد دانشگاه شیراز بحث ضرورت توجه به FDI همواره مورد توجه اقتصاددانان تجارت بین‌الملل قرار داشته است، نگاه سرمایه‌گذار خارجی به کشور میزبان مهم‌ترین رکن جذب سرمایه است. این نگاه به سه جنبه مالکیت(ownership)، منطقه و مکان (location) و درون‌گرایی کردن (internalization) است که هر کدام اثرات خاصی بر نوع و میزان جذب FDI دارد. از نگاه هلپمن بحث R&D و انتقال تکنولوژی از طریق حل مسائل و مشکلات مربوط به جنبه اول یعنی مالکیت مطرح است، زیرا این نوع سرمایه‌گذاری نیازمند اطمینان خاطر سرمایه‌گذار از پوشش تمام ریسک‌های کشوری و سیستماتیکی است که به دلیل ضعف قانون و عدم توجه به خواسته‌های یک سرمایه‌گذار خارجی در بدو ورود به یک کشور مطرح می‌شود. تجربه انتقال برخی کارخانه‌های آمریکایی به خارج از آمریکا یا خرید املاک و مستغلات توسط شهروندان آمریکایی در کانادا همگی نشان‌دهنده توجه به مساله اول است. در بحث دوم منطقه یا مکان جذب سرمایه‌گذار خارجی به دلیل دسترسی به منابع و نهاده‌های ارزان‌قیمت و همچنین بازار فروش محصولات مطرح می‌شود. از این نظر می‌توان گفت بازارهایی که پتانسیل مناسبی برای فروش محصولات و نیز تامین راحت و سهل‌الوصول نهاده‌ها بالاخص نیروی کار دارند، در اولویت قرار می‌گیرند. سرمایه‌گذاری در کشور‌هایی نظیر اندونزی، بنگلادش و مکزیک به این دلیل قابل‌توضیح است. در بحث سوم وطنی کردن یا انطباق نوع سرمایه با خصوصیات و ویژگی‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک کشور است. تجربه برخی کشورها نشان داده که اگر FDI بتواند هماهنگ با رجحان‌ها و خواسته‌های یک کشور وارد شود بیشترین بازدهی را نصیب مالکان سرمایه خواهد کرد، از این نظر کشورهایی که به دنبال جذب FDI هستند، لیستی از پروژه‌ها و نیازهای خود را با تخصیص نوعی رانت یا امتیاز برای کشورهای خارجی ارائه می‌کنند و بالاترین گارانتی را نیز برای این نوع پروژه‌ها در نظر می‌گیرند.

با توجه به مطالب فوق انتخاب شرکای تجاری می‌تواند بالاترین اثر را بر نوع و میزان جذب FDI داشته باشد. اگرچه در شرایط فعلی اقتصاد ایران انتخاب شریک تجاری با توجه به تحریم‌های بین‌المللی سخت و تا حدودی غیرممکن است، اما می‌توان با انتخاب کشورهای ثالثی که بیشترین ارتباط تجاری و تکنولوژیکی با کشورهای توسعه‌یافته را دارند سریع‌تر به سرریزهای تکنولوژی دست یافت. این کشورها در حال حاضر کشورهایی مثل کره جنوبی، ژاپن، سنگاپور و تا حدودی مالزی هستند که طی یک دهه اخیر حجم تجارت ایران با برخی از این کشورها (به‌طور خاص کره جنوبی) افزایش یافته است.