تهدید عراق در اقتصاد جهان

شلدون فیلگر مترجم: حسین موسوی منبع: بلومبرگ اقتصاد جهانی از سوی یک دشمن بسیار قدیمی با تهدیدی دوباره مواجه شده است: «نفت». بهای نفت در رکود اقتصادی در ۴ دهه اخیر نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. هم‌اکنون نیز با افزایش قیمت نفت و رسیدن قیمت نفت برنت به ۱۱۳ دلار در هر بشکه این خطر دوباره به سوی اقتصاد نیمه جان جهان آمده است. برنت این قیمت را در شرایطی تجربه می‌کند که در ۹ ماه گذشته روندی متعادل را بازارهای جهانی طی می‌کرد. روند صعودی قیمت نفت نیز از زمانی شروع شد که دومین تولید کننده بزرگ نفتی اوپک، یعنی عراق با خشونت‌های تازه‌ای مواجه شده است. این در شرایطی است که نفت خام برنت در آغاز سال (میلادی) با کاهش قیمت ۶ دلاری نسبت به سال گذشته کار خود را شروع کرده بود. قاعده‌ای که اقتصاددانان جهان بر آن تاکید می‌کنند این است که با هر افزایش ۱۰ دلاری در بشکه‌های نفت باید انتظار کاهش رشد اقتصادی ۲/۰ درصدی داشته باشیم. این مقدار رقم شاید در نگاه نخست ناچیز و کم باشد، اما باید بدانیم که بانک جهانی هفته گذشته چشم‌انداز رشد اقتصاد جهانی را در پایان سال جاری ۸/۲ درصد اعلام کرده است. «جولیان جسوپ»، مدیر اقتصاد جهانی در موسسه «کاپیتال اکونومیکس» در لندن ضمن تایید مطلب فوق می‌گوید: «در این نکته نیز جای هیچ شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند که قیمت بالای نفت بر فعالیت اقتصادی در دنیا تاثیر مستقیم می‌گذارد، به‌ویژه اگر قیمت منعکس کننده مشکلات عرضه در برابر تقاضای شناور باشد». «نیل مک‌کینون»، کارشناس استراتژی‌های کلان در موسسه «VTB Capital»، اما درخصوص بحران عراق و تاثیرات آن بر اقتصاد سیار کشورهای جهان می‌گوید: کشورهایی که صرفا وارد کننده نفت هستند، مثل چین و ژاپن، از هر نوع جهش قیمتی آسیب خواهند دید، اگرچه به اعتقاد برخی کارشناسان کشورهای خاورمیانه به عکس کشورهای اشاره شده از این وضعیت بهره‌مند خواهند شد و در بحرانی که در خصوص رشد جهانی اقتصاد وجود دارد آنها از فروش نفت به قیمت بالا رضایت بیشتری خواهند داشت.

بهره‌وری بیشتر

در اینجا اما دلایلی برای امید وجود دارد: بحران عراق هر چند ممکن است اختلالات و پراکندگی را به وجود آورد، اما سازمان اوپک می‌گوید برای پر کردن خلأ نفتی موجود جای نگرانی وجود ندارد. افزون بر این در نقاط دیگر هم تولید نفت افت نکرده است. از سوی دیگر بهره‌وری از انرژی در متعادل‌ترین حد خود است و ایالات متحده نیز هم‌اینک نیاز خود را از طریق تولیدات داخلی گذران می‌کند. با این وجود جسوپ خاطر نشان می‌کند که فعالیت اقتصادی در جهان از سال ۲۰۰۸ تضعیف شده است. آن‌هم در زمانی که قیمت نفت به بشکه‌ای ۱۰۰ دلار رسیده بود. بسیاری از کارشناسان می‌گویند راز بازگشت به دوران پیش از رکود پایین آمدن قیمت نفت به زیر ۱۰۰ دلار است، اما با وقوع بهار عربی در سال ۲۰۱۱ قیمت نفت به زیر ۱۰۰ دلار بازنگشت. موسسه «VTB Capital» می‌گوید نقطه خطر برای این اقتصاد نیمه جان جهانی نفت۱۲۰ دلاری است. این قیمت که می‌تواند ناشی از جنگ در عراق باشد قیمت‌ نفت را روز به روز افزایش می‌دهد و پرچم خطر را برای اقتصاد همچنان بالا نگه می‌دارد. جسوپ در این‌باره ادامه می‌دهد: چیزی که اهمیت دارد بهبود اوضاع اقتصادی است، اما تا زمانی که نفت به زیر ۱۰۰ دلار کشیده نشود به نقطه مطلوب نزدیک نخواهیم شد. آخرین اخبار اما از اوضاع عراق پیامدهای ژئوپلیتیکی نیز دارد، اما پیامد مهم درگیری‌ها در عراق در شاخه اقتصادی است که در حال وقوع است. جنگ عراق از سال ۲۰۰۳ با اشغال این کشور از سوی آمریکا شروع شد و هم اینک وارد فاز تازه‌تری شده است که به شدت خطرناک به نظر می‌رسد. از سویی نیروهای داعش نقطه استراتژیک نفتی را با برنامه‌ریزی از پیش طراحی شده اشغال می‌کنند و پالایشگاه موصل یکی از مهم‌ترین نقاطی است که در این چند وقت اخیر که از بحران عراق می‌گذرد به دست داعشی‌ها افتاده است. علت اهمیت این نقطه برای داعش ایجاد اختلال در بازار نفت است. با اختلال در یکی از مهم‌ترین عرضه‌کنندگان نفت، اقتصاد جهانی بیش از پیش آسیب خواهد دید. باید به یاد آوریم که در سال ۲۰۰۸ قیمت نفت شمال به بشکه‌ای ۱۴۰ دلار رسید و بحرانی به وجود آورد که هنوز نمی‌توان برای آن پایانی متصور بود. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان کلید بحران ۲۰۰۸ همین قیمت بالای نفت بود و داستان بهار عربی و بحران‌های پیاپی خاورمیانه اجازه بازیابی به این اقتصاد شکننده نداده‌اند.

در میان تمامی این حساب‌ها و کتاب‌هایی که واشنگتن و سایر خط‌ مشی‌سازان انجام می‌دهند باید بدانند که اگر برای معضل عراق چاره‌ای اندیشیده نشود تاثیرات منفی آن بسیار زودتر از آن چیزی که تصور می‌شود اقتصاد جهانی را از پای در خواهد آورد.