رایزنان کمتراز حد انتظار

مهندس غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران وجود رایزنان بازرگانی در کشورهای شریک تجاری، موضوعی است که در همه جای دنیا پذیرفته شده و در بسیاری از کشورها نیز ارزش زیادی برای آن قائلند. در مورد رایزنان بازرگانی کشور ایران می‌توان گفت وجود آنها می‌تواند در بهبود معاملات تجاری آثار مثبتی داشته باشد، اما مساله اینجا است که حضور آنها در سال‌های گذشته انتظارات مورد نظر به‌ویژه انتظارات بخش خصوصی را برآورده نکرده و نمی‌کند. شاید مهم‌ترین دلیل در بررسی این موضوع نامرتبط بودن رشته تحصیلی این افراد و عدم توجه آنها به سرمایه‌گذاران و تجار بخش‌خصوصی باشد. این موضوع مهمی است که در انتخاب رایزنان بازرگانی، افراد کارشناس اقتصادی مدنظر باشند و تحصیلات آنها با کار در این حوزه مطابقت داشته باشد. حال رایزنانی را شاهد هستیم که تحصیلات آنها با حوزه کاریشان مرتبط نیست و همین موضوع می‌تواند در عدم موفقیت آنها موثر باشد. دومین نکته قابل توجه این است که رایزنان بازرگانی به دلیل اهمیت کارشان باید از فعالیت‌های سیاسی سفارتخانه‌های ایران در کشورها جدا باشند و صرفا به کار اقتصادی مشغول باشند. بنابراین لازم است تا در دفاتر ویژه‌ای جدای از سفارتخانه‌ها حضور داشته باشند. یکی از حداقل کارهایی که این افراد باید در کشورهای مختلف انجام دهند، این است که قوانین و مقررات کشورها را به دست آورند و به فعالان اقتصادی منتقل کنند. حتی نتیجه بررسی این افراد درباره وضعیت فرهنگی- اجتماعی کشورها نیز می‌تواند برای فعالان اقتصادی و بخش خصوصی مفید باشد.

وجود و اطلاع از این قوانین مسائل مهمی را حل می‌کند. این قوانین در وهله اول تصمیم‌گیری برای ورود به کشورها را تسهیل می‌کند و همچنین وقتی فعالان اقتصادی وارد کشورها شدند، با توجه به این قوانین و مقررات و اطلاعات حتما توفیق پیشرفت پیدا می‌کنند. اما نکته‌ای که در این سال‌ها کمتر شاهد آن بوده‌ایم این است که این افراد باید ارتباطشان را با اتاق بازرگانی ایران و اتاق‌های بازرگانی در سراسر کشور بیشتر کنند و ارتباط مستمر و مستحکم داشته باشند. تا به امروز ارتباط رایزنان با اتاق بازرگانی خیلی ضعیف بوده و گاهی هم ارتباط قطع بوده است. برای این منظور لازم است تا با بخش بین‌الملل اتاق‌های بازرگانی ارتباط مستمر داشته باشند؛ اتفاقی که امروز شاهد آن نیستیم. نکته دیگر هم این است که رایزنان بازرگانی ایران باید استان‌های کشور را پس از مطالعه و بررسی با استان‌های مختلف کشورهای محل اقامت و خدمت‌شان پیوند دهند؛ چرا که پیوند میان پایتخت‌ها با یکدیگر نتیجه‌بخش نخواهد بود. دیدارهایی از جنس مدیران پایتخت‌ها که تنها با هم سر میز مذاکره بنشینند و ایجاد و ادامه همکاری با یکدیگر را تایید کنند، تنها کار این افراد نیست. آنها باید برای فراتر از پایتخت‌ها برنامه داشته باشند. فقط در این حالت رایزن بازرگانی می‌تواند موفق باشد و عملکردی مطابق با انتظارات بخش خصوصی و فعالان داشته باشد؛ چرا که ما معتقدیم تاکنون ارتباط رایزنان با بخش خصوصی ضعیف بوده و البته در این باره باید وزارت صنعت، معدن و تجارت پاسخگو باشد. البته به اعتقاد من رسم و شیوه دولت‌سالاری از گذشته‌ها تا به امروز هم ادامه داشته و موجب شده تا دولت‌سالاری همچنان ملحوظ شود. متاسفانه این دیدگاه که باید بخشی از کارها به بخش خصوصی واگذار شود یا لزوم ارتباط تنگاتنگ میان دولت و بخش خصوصی تعریف نشده که دلیل عمده و شاخص آن عدم اعتماد دولت به بخش خصوصی است که در این مورد نیز خودش را نشان می‌دهد. به عنوان مثال برخی هیات‌ها بدون مطالعه و شناسایی مزیت‌ها به برخی استان‌ها اعزام شدند یا به طور همزمان در یک کشور سه هیات تجاری از ایران رفته بودند که در نهایت بی‌نتیجه یا کم‌نتیجه بوده‌است، در صورتی‌که با کمی هماهنگی، می‌توانیم شاهد موفقیت‌های مثبت طرفین باشیم.

تعیین نقشه جامع راه پیشنهادی است که بخش خصوصی به رایزنان دارد تا تکلیف اولویت‌های کشور مشخص شود که به‌عنوان مثال ۱۰، ۱۵ اولویت اول کشور چیست و بعد از آن چه چیزهایی در اولویت قرار دارند. بعد از مشخص شدن این مرحله، لازم است یک مبادله اطلاعات مستمر ایجاد شود. پیشنهاد ما این بود که با تعیین اولویت‌ها، بانک اطلاعات تهیه شود و در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد. در این بانک اطلاعاتی باید قوانین و مقررات در اختیار فعالان تجاری باشد تا بتوانند مطالعه بازار داشته باشند. این موضوع همچنین برای انتقال بازارها نیز برای بنگاه‌های اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های آنها راهگشا است. باید در قوانین سرمایه‌گذاری، رویکرد اقتصاد آزاد و دامنه فعالیت بخش خصوصی بین دو کشور تعیین شود. موضوع مهم دیگر هماهنگی میان تجار ایرانی و کشور مقصد است. گاهی مشاهده شده به دلیل روابط ناسالم میان طرفین، تجارت لطمه دیده و نتایجی خلاف آثار پیش‌بینی‌شده مشاهده شده است. نظر ما بر این است که می‌توانیم در برخی کشورها تشکل‌هایی با حضور فعالان اقتصادی دو کشور تشکیل دهیم که با هم مبادله اطلاعات داشته باشند و در توفیق بازار به هم کمک کنند.

به نظر می‌رسد با تلاش این رایزنان، فعالیت تجاری میان کشورها تسهیل شود و تصمیم‌گیری برای فعالان اقتصادی برای ورود به کشورهای هدف سرعت پیدا کند. این موضوع می‌تواند در افزایش حجم مبادلات اقتصادی نقش داشته باشد. اما نباید فراموش کرد که رایزنان بازرگانی به جز تسهیل راه ورود فعالان اقتصادی به کشورهای دیگر، وظیفه دیگری هم دارند و آن حل مشکلات و مسائل تجار با کمک سفارتخانه‌ها است تا حل اختلافات احتمالی تجاری را سرعت دهند. همچنین این افراد می‌توانند هزینه‌های تجار را هم کاهش دهند. زیرا تاجران برای ورود به کشور دیگر، باید هزینه کنند، مطالعه کنند و زیرساخت‌ها را بررسی کنند اما اگر این کارها را رایزن بازرگانی انجام دهد، آنها یک گام جلو افتاده‌اند. اما متاسفانه امروز شاهد آن هستیم که تعداد این رایزنان به دلایلی از جمله تحریم‌ها و محدود بودن روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای دیگر، محدود بوده و در طول سال‌های مختلف افت پیدا کرده است. همین محدود بودن روابط اقتصادی ایران خودش محدودیتی است که البته سازمان توسعه تجارت از افزایش تعداد رایزنان بازرگانی تا مرز ۳۰ نفر در سال جاری هم خبر داده است. این در حالی است که ما با برخی از کشورهایی که در آنها رایزن بازرگانی داریم، اتاق بازرگانی مشترک هم داریم و انتظار این است که ارتباط رایزنان و اتاق‌های بازرگانی مشترک قابل توجه باشد، اما متاسفانه در بعضی موارد قطع بوده یا مفید نبوده است.

نکته پایانی من به موضوعی اشاره دارد که به دلیل برقرار نبودن ارتباطات سازنده میان بخش‌های مختلف اعم از دولتی و خصوصی با رایزنان، نمی‌توان پذیرفت که بنا به برخی گفته‌ها آنها بیشتر از اینکه نماینده دولت باشند، نقش واسطه‌گری دارند. ممکن است چنین چیزی هم وجود داشته باشد اما من به شخصه نه به آن برخورد کرده‌ام، نه این موضوع به من منتقل شده است، اما این موضوعی است که برخی بر آن تاکید دارند و به نظر می‌رسد شفاف شدن شرایط می‌تواند به همه این حرف و حدیث‌ها پایان دهد. اگر ارتباط میان رایزنان بازرگانی با اتاق‌های بازرگانی، فعالان بخش خصوصی و تجار تقویت شود، دیگر چنین مسائلی مطرح نخواهد شد چون نتیجه ملموس حضور آنها در کشورهای مختلف به شکل آمار و ارقام دیده خواهد شد. قطعا حضور این افراد بر آمار تجارت خارجی ایران تاثیرگذار است، هر چند امروز خیلی نتیجه ملموسی دیده نمی‌شود اما در آینده با تقویت و افزایش تعداد آنها باید شاهد تغییر چشمگیری در آمار و ارقام مبادلات تجاری ایران باشیم.