تقابل توریسم با اقتصاد نفتی

دکترسعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری در کشور ما هیچگاه مورد توجه قرار نگرفته است. در ذکر دلایل این بی‌توجهی می‌توان به عوامل مختلفی اشاره کرد. بخشی از این دلایل به برخی از باورهای ایدئولوژیک یا هنجارهای فرهنگی بازمی‌گردد که در جامعه ما وجود دارد و گاهی با برخی از توهمات نیز آمیخته می‌شوند. ما در دنیا با انواع مختلف گردشگری مواجه هستیم که برخی از آنها با هنجارها و باورهای حاکم بر جامعه ما همخوانی ندارند؛‌ بنابراین زمانی که سیاست‌گذار به مقوله گردشگری رسیده، با در نظر گرفتن این ناهمخوانی‌ها آن را به کل مقوله گردشگری تعمیم داده و به شکل کامل آن را حذف کرده است. این در حالی است که ما می‌توانستیم و می‌توانیم با طبقه‌بندی انواع گردشگری، بخش سازگار با باورهای خود را تقویت کنیم.

من معتقدم اصولا آن دسته از علاقه‌مندان به گردشگری‌های غیرسازگار با فرهنگ و هنجارهای جامعه ایرانی، این کشور را به‌عنوان مقصد سفر خود انتخاب نمی‌کنند و به جای آن مقاصدی نظیر ترکیه‌، مراکش یا مصر را در نظر می‌گیرند.

این انتخاب هم یک دلیل ساده دارد؛ گردشگر نمی‌خواهد در طول مدت کوتاه سفرش درگیر مسائل متعدد باشد که بعد مجبورباشد درصدد رفع و چاره‌جویی برای آنها حتی در ایام تعطیلات برآید، اما ما به تلقی اینکه گردشگری یعنی مغایرت با هنجارها، این صنعت را کنار نهاده و آن را از اقتصاد خود حذف کرده‌ایم. این نادیده‌انگاری در حالی صورت می‌گیرد که بسیاری از کشورهای دنیا که پتانسیل گردشگری را دارند، توانسته‌اند از این صنعت درآمدهای کلانی را در کنار اشتغال بالا کسب کرده و در کنار آن وفاق ملی و صمیمیت بین جامعه خود و جوامع پیرامونی را بهبود بخشند.

دلیل دیگری که در ذکر بی‌توجهی به مقوله گردشگری در ایران می‌توان گفت، به ماهیت اقتصاد ایران بازمی‌گردد. از آنجا که اقتصاد کشور ما طی یک دوره طولانی متکی به نفت و درآمدهای نفتی بوده، بخش‌های دیگر اقتصاد مورد غفلت و بی‌توجهی قرار گرفته و گردشگری نیز به تبع آن در حاشیه بوده است. این امر موجب شده است که برای سال‌های طولانی دولت نیاز به کسب درآمد از طریق صنعت گردشگری و ورود گردشگران خارجی را حس نکند. استدلال مسوولان در این دوران بر این پایه استوار بوده است که زمانی من به‌عنوان دولت می‌توانم نفت بفروشم و درآمد کلانی را به دست آورم، چرا باید افرادی را تحت لوای توریست به کشور بیاورم؛‌ سرمایه‌گذاری کنم و در مواردی ناچار باشم مسائل مرتبط با آنها را رفع و رجوع کنم. بنابراین بی‌نیازی و استغنا در عمل موجب انفعال سایر بخش‌ها و کنار گذاشتن گردشگری به‌طور خاص از سوی دولتمردان و سیاست‌گذاران شده است.

اما به‌رغم بی‌توجهی در عرصه عملی و سرمایه‌گذاری در این حوزه، در جنبه‌های مطالعاتی و نظری تلاش‌هایی طی یکی، دو دهه گذشته در سطح ملی توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نهادهای پژوهشی کشور، دانشگاه‌ها، ‌اشخاص دولتی و غیردولتی و همین طور در سطح استانی توسط محققان مختلف و حتی مشاوران خارجی صورت گرفته است.

ما در بخش گردشگری با مجموعه گسترده‌ای از مطالعات انجام شده، روبه‌رو هستیم که در آنها حتی فرصت‌های سرمایه‌گذاری هم شناسایی شده‌اند. در دولت یازدهم ما این مطالعات را به شکل کاربردی‌تری وارد این معاونت کرده‌ایم. یعنی یکسری از موانع موجود در سرمایه‌گذاری و سایر حوزه‌ها را از مرحله تهیه زمین تا مرحله مربوط به صدور مجوزها و گرفتن استعلام‌ها تا مرحله تامین منابع مالی و در نهایت تا مرحله بهره‌برداری را شناسایی کرده و با استناد به مطالعاتی که انجام شده در قالب یک بسته سیاستی آنها را برای جلب سرمایه‌گذاران تعریف کرده‌ایم. همچنین دولت یازدهم در شهریور سال ۱۳۹۲ طی یک مصوبه در هیات دولت، گردشگری را به‌عنوان یک صنعت معرفی کرد. به این ترتیب توریسم با کسب این عنوان، توانست از مشوق‌های این بخش برخوردار شود. ضمن اینکه ما تلاش کردیم در کنار این مزایا و مشوق‌ها امتیازات دیگری را نیز به شکل ویژه به این حوزه اختصاص دهیم. نمونه این امر در اعطای زمین یا تسهیلات خاص این حوزه به چشم می‌خورد. ما در گام اول زمین را در اختیار کسانی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این حوزه باشند، قرار می‌دهیم. در مرحله بعد سعی می‌کنیم استعلام‌ها و مجوزها، اعطای تسهیلات پولی و بانکی را ساده‌تر و آسان‌تر از صنایع دیگر در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم و در نهایت مساعدت لازم را در مرحله بهره‌برداری داشته باشیم.

بنابراین اگر امروز سرمایه‌گذار به معاونت سرمایه‌گذاری مراجعه کند، ما می‌توانیم به او بگوییم در کجا و در چه زمینه‌هایی قادر خواهد بود سرمایه‌گذاری مورد نظر خود را انجام دهد. در عین حال ما فرآیندهای مربوط به این سرمایه‌گذاری را برای علاقه‌مندان ورود به این حوزه شرح می‌دهیم؛‌ رفع موانعی که حین کار به سرمایه‌گذار به آن برخورد می‌کند و حمایت از این فرد برای ورود به فرآیند سرمایه‌گذاری گردشگری از دیگر اقداماتی است که معاونت سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای رونق این صنعت در ایران انجام می‌دهد.