عراق و ترکیه مهم‌ترین اولویت‌های تجارت منطقه‌ای

میترا رحمانی عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی مطابق سیاست‌های اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ایران در خصوص گسترش روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای آسیایی و پیرامونی و با توجه به جو حاکم بر جهان در دهه ۱۳۸۰ در ارتباط با مسائل هسته‌ای ایران، سیاست‌گذاران به فکر تغییر شرکای اصلی تجاری ایران افتادند. بنابراین طی این دهه کشورهای آسیایی و به‌ویژه کشورهای همسایه جایگزین شرکای تجاری اروپایی ایران شدند. کشورهای عراق، ترکیه، سوریه از جمله مهم‌ترین کشورهای پیرامونی هستند که از این تحولات تاثیر پذیرفته‌اند. در راستای این اقدام گام بعدی برای گسترش تجارت با این کشورها برقراری موافقت‌نامه تجارت آزاد دوجانبه است که می‌تواند منافع اقتصادی و تجاری بسیاری برای ایران و هر یک از کشورها در پی داشته باشد. بنابراین در این نوشتار، همسایگان غرب و شمال غرب بر اساس اولویت ایران در برقراری موافقت‌نامه تجارت آزاد دو جانبه با آنها معرفی می‌شوند. در ضمن ایران در حال حاضر با کشور سوریه موافقت‌نامه تجارت آزاد دوجانبه را به امضا رسانده‌است.

در سال ۱۳۸۰ کشورهای عراق، ترکیه و سوریه به ترتیب هشتمین، بیست‌ویکمین و بیست‌وچهارمین شریک صادراتی ایران بوده‌اند، درحالی‌که در پایان دهه ۱۳۸۰(سال ۱۳۸۹) این کشورها به ترتیب به دومین، ششمین و دهمین شریک صادراتی ایران تبدیل شده‌اند و در ادامه همین روند مطابق آمار منتشره گمرک در سال ۱۳۹۱ عراق اولین شریک صادراتی ایران بوده‌ و دو کشور ترکیه و سوریه نیز در رتبه هشتم و بیست‌و‌یکم قرار داشته‌اند. ارزش صادرات ایران به همسایگان غرب و شمال‌غرب درجدول ۱ موجود است. صادرات ایران در سال ۱۳۸۰ به این سه کشور تنها ۲۵۵ میلیون دلار بوده که در سال ۱۳۸۵ به ۲۲۸۱ میلیون دلار رسیده و در سال ۱۳۹۱ صادرات ایران به این کشورها بالغ بر ۷۹۷۶ میلیون دلار شده‌ است.طی دهه ۱۳۸۰ و سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ بالاترین رقم صادرات در بین همسایگان غرب و شمال‌غرب به کشور عراق تعلق دارد. ترکیه و سوریه به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. طی این دوره ۷۶ درصد صادرات‌ غیرنفتی ایران به همسایگان غرب و شمال غرب مربوط به کشور عراق، ۸/۱۶ درصد متعلق به ترکیه و ۹/۶ درصد نیزروانه سوریه شده‌است. اما واردات ایران از همسایگان غرب و شمال‌غرب داستان دیگری دارد. واردات ایران از این کشورها از ۳۱۶ میلیون دلار در سال ۱۳۸۰ به ۲۵۳۳ میلیون دلار در سال ۱۳۸۹ و ۴۷۳۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ بالغ شده ‌است. در بین این کشورها ترکیه اولین شریک وارداتی ایران محسوب می‌شود. به طوری که طی دوره مورد بررسی(۹۱-۸۰)

۹۵ درصد واردات ایران از این منطقه مربوط به ترکیه بوده و عراق تنها سهمی معادل ۳ درصد داشته و سهم سوریه نیز برابر با ۲/۱ درصد بوده‌ است.‌ یعنی اگرچه سه کشور عراق، ترکیه و سوریه از بازارهای عمده صادراتی ایران محسوب می‌شوند، اما در بین این سه کشور تنها کشور ترکیه است که تامین‌کننده نیازهای وارداتی ایران است و دو کشور دیگر سهم بسیار ناچیزی در این خصوص دارند. جدول ۳ ارزش تراز تجاری میان ایران و همسایگان غرب و شمال غرب را برای دوره مورد بررسی نشان می‌دهد. مطابق اطلاعات مندرج در این جدول ایران در روابط تجاری دو جانبه خود با کشور ترکیه طی این دوره همواره دارای تراز تجاری منفی و با دو کشور سوریه و عراق دارای تراز مثبت بوده‌است.

تجارت خارجی ایران با کشورهای همسایه غرب و شمال غرب طی دهه ۱۳۸۰ و سال‌های اول دهه ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که کشور عراق در بین این سه کشور بزرگ‌ترین بازار صادراتی ایران محسوب می‌شود. درحالی‌که کشور ترکیه در بین این سه کشور تامین‌کننده اصلی نیازهای وارداتی ایران است. در یک نگاه کلی، حذف تعرفه در قالب موافقت‌نامه تجارت آزاد با کشور عراق می‌تواند منافع تجاری قابل توجهی برای ایران در پی داشته‌باشد؛ ضمن آنکه در چارچوب یک توافق برد_ برد انگیزه طرف عراقی نیز برای حضور در بازار ایران فراهم می‌شود، ولی توان صادراتی ایران در این خصوص باعث منافع به نسبت بیشتری برای ایران خواهدشد. در این خصوص کشور سوریه در اولویت دوم قرار می‌گیرد. زیرا در ارتباط با این کشور نیز توان صادراتی بالای ایران منافع تجاری بیشتری برای ایران در پی خواهد داشت. درحالی‌که با توجه به کسری تجاری ایران با کشور ترکیه برقراری موافقت‌نامه تجارت آزاد به افزایش واردات ایران از ترکیه نسبت به صادرات ایران به ترکیه منجر خواهدشد.

* مآخذجداول: گمرک جمهوری اسلامی ایران است.

عراق و ترکیه مهم‌ترین اولویت‌های تجارت منطقه‌ای