ورزش غیردولتی‌تر؛ موفق‌تر

دکتر سعید لیلاز اقتصاددان این مساله که پول فراوانی برای فوتبال هزینه می‌شود در خیلی از کشورهای دیگر جهان نیز مشاهده می‌شود و یک دلیل آن می‌تواند جذابیت و محبوبیت فوتبال در میان جامعه باشد، محبوبیت نه تنها برای بازی کردن بلکه برای تماشا کردن که این خصوصیت فوتبال را به پردرآمدترین و به تبع آن پرهزینه‌ترین ورزش دنیا تبدیل کرده است. تا جایی که ارزش خالص دارایی برخی تیم‌ها به یک میلیارد دلار هم می‌رسد. اما در ایران، ما به صورت بیمارگونه‌ای فقط و فقط در فوتبال به سطح جهانی شبیه هستیم و این رشد نامتقارن جای تحلیل جداگانه‌ای دارد. یعنی اگر در بقیه دنیا فوتبال پیشرفته است در سایر رشته‌های ورزشی نیز پیشرفته هستند، برای مثال سایر کشورها در دو میدانی هم پیشرفته‌اند، در شنا هم پیشرفته‌اند، در ژیمناستیک هم پیشرفته‌اند و....

دلیل رشد نامتقارن و مریض‌گونه فوتبال ایران؟

دلیل اصلی این نتایج برمی‌گردد به آنجا که ساختار عرضه و تقاضا را در اقتصاد معیوب کرده‌ایم، و فوتبال را دولتی کرده‌ایم. الان در لیگ برتر ایران ۱۶ تیم وجود دارد که ۱۴تای آنها دولتی یا تقریبا دولتی‌اند. و نقش دولت در فوتبال بیشتر از نقش دولت در اقتصاد است و حدود نود درصد از رفت و آمدهای مالی فوتبال توسط دولت شکل گرفته و می‌گیرد. یعنی ۹۰ درصد عرضه و ۹۰ درصد تقاضای فوتبال توسط دولت ایجاد می‌شود. به نظر شما چه معنی می‌دهد که در فوتبالی که ۹۰درصد عرضه و تقاضای آن توسط دولت است، قیمت‌های نجومی این‌چنینی تعیین شوند؟ آن هم در دولتی که برای خیلی از بندهای بودجه‌اش در مضیقه مالی قرار دارد.

«عرضه و تقاضای تقلبی» در فوتبال ایران

برای توضیح بیشتر این نظام عرضه و تقاضا مثلا ورزش کشتی را در نظر بگیرید، که در جنوب شهر و در دورافتاده‌ترین شهرستان‌ها هم گهگاه می‌بینیم ورزشکارانی پرورش پیدا می‌کنند و قهرمان می‌شوند. یعنی در همه جای کشور عرضه و تقاضا برای آن وجود دارد، اما در فوتبال وضعیت این‌چنین نیست. در فوتبال «عرضه و تقاضای تقلبی» ایجاد کرده‌ایم. یعنی مثلا با استخدام‌های میلیاردی باعث شده‌ایم تا گروهی جذب این بازار بشوند. دقیقا همان‌طور که در موزه‌های کشورهای پیشرفته یک تابلو به صورت اسمی با یک عدد نجومی خریده می‌شود تا گروهی از افراد جذب آن موزه شوند.

اینکه گفته می‌شود تقاضای بازیکن درجه یک در ایران با سازوکار قیمتی بازار ۲میلیارد تومانی به دست خواهد آمد به نظر من دروغ محض است و اینها همه‌اش به خاطر تقاضای تقلبی است که خود دولت آن را به وجود آورده است. فرض کنید اگر همه این تیم‌های تقریبا دولتی بالای بیست میلیون تومان در ماه فوتبالیست استخدام نکنند، نتیجه احتمالی آن می‌شود که تعدادی از این فوتبالیست‌ها به خارج از کشور می‌روند و حتی برای کشور ارز آوری هم خواهند داشت. اما در این صورت اجازه خواهیم داد تا فوتبال با نظام عرضه و تقاضا شکل بگیرد و رشد متقارنی را شاهد باشیم که مقدار زیادی از هزینه‌های اضافی دولت کاهش می‌یابد تا دولت بتواند وظایف اصلی یک دولت را بهتر انجام بدهد.

فوتبال، سرپوشی برای فساد و رسانه‌های در خواب

یک دلیل دیگر که ما این همه عدم کارآیی در فوتبال داریم سودی است که رانت‌خواران با سرپوش فوتبال به جیب می‌زنند. از آنجا که فوتبال بهترین بهانه‌‌ است که به صورت کاملا قانونی بودجه از اموال دولتی به اموال خصوصی منتقل شود شرکت‌های بزرگ دولتی و شبه دولتی و... از آن سوءاستفاده می‌کنند و بودجه را به راحتی از بیت‌المال به اموال شخصی منتقل می‌کنند. و همه روزنامه‌ها و رسانه‌ها نیز در دام همین اشتباه افتاده‌اند و هیچ حساسیتی نسبت به این نقل و انتقالات مشکوک نشان نمی‌دهند.

به عنوان مثال در مراسم تودیع سازمان گسترش و نوسازی که هفته گذشته اجرا شد یک دستگاه خودرو به این مسوول هدیه داده شد. رسانه‌ها کلی حاشیه درست کردند، و در یکی از برنامه‌های پرمخاطب رادیو ۸-۷ دقیقه درباره این موضوع صحبت شد. اما همین رسانه‌ها وقتی نقل و انتقالات چنین و چنانی در فوتبال اتفاق می‌افتد کجایند؟ من قصد دفاع از هدیه‌ای که به آن مسوول زحمت‌کش- که قطعا زحمات او در سازمان گسترش و نوسازی بیش از فعالیت‌های ورزشی برای کشور مفید بوده است- ندارم، اما به جهت مقایسه این مثال را ذکر کردم، تا نشان دهم رسانه‌ها نیز حساسیت خود را به این موضوع از دست داده‌اند.

در نهایت، به همان نسبت که یک ورزش دولتی نیست، نتایج بهتری نیز از آن مورد انتظار است.