سیاستهای عمومی و سلامت جامعه
تعیینکنندههای اجتماعی سلامت بر وضعیت سلامت فرد یا جامعه تاثیر می‌‌‌گذارند؛ اما رفتارهایی همچون سیگار کشیدن، ورزش کردن یا کیفیت خدمات درمانی را شامل نمی‌‌‌شوند. سیگار کشیدن و ورزش کردن تعیینکنندههای رفتاری و شخصی هستند و آنچه به کیفیت خدمات درمانی منجر میشود نیز به بخش درمان اختصاص دارد، در حالی که تعیینکنندههای اجتماعی و اقتصادی شرایط عمومی جامعه همچون دسترسی به حمل‌ونقل، گرانی یا رضایت از شرایط سیاسی را نیز در بر می‌‌‌گیرند. از جمله مثال‌‌‌ها در این زمینه سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال و سطح درآمد هستند که بر وضعیت سلامت جامعه اثرگذارند.
سطح تحصیلات از تعیینکنندههای اجتماعی اصلی و مهم سلامت است. افراد دارای تحصیلات بالاتر، شغل بهتر و درآمد بیشتری خواهند داشت و در محل بهتری زندگی خواهند کرد؛ در حالی که افراد با سواد کمتر احتمالا دشواری‌‌‌هایی در زمینه اقتصادی و مشاغل و محل زندگی خواهند داشت، آگاهی کمتری در زمینه بهداشت دارند و در نهایت از خدمات پزشکی کمتر یا کم‌‌‌کیفیت‌‌‌تری بهره‌‌‌مند می‌‌‌شوند.
وضعیت اشتغال نیز میتواند بر سلامت تاثیر زیادی داشته باشد. افرادی که در محیط‌‌‌های کاری سالم و با شغل مناسب حضور دارند، احتمالا با استرس کمتری مواجه شده و سلامت روانی و جسمی بهتری دارند. وضعیت اشتغال خود تحت تاثیر تحصیلات، سیاستهای اقتصادی کشور و بسیاری فاکتورهای دیگر است. درآمد فرد هم یکی از تعیینکنندههای مهم در توانمندی برای حفظ سلامت است. افراد با درآمد کافی می‌‌‌توانند به تغذیه بهتر، تفریح مناسب و مشاوره‌‌‌های پزشکی دسترسی بیشتری داشته باشند.
این مثال‌‌‌ها نشان می‌‌‌دهد که تعیینکنندههای اجتماعی سلامت، گونه خاصی از تعیینکنندههای سلامت هستند و اگرچه از ابعاد گوناگونی تشکیل شده‌‌‌اند، تمامی تعیینکنندههای سلامت، تعیینکننده اقتصادی سلامت نیستند. بر همین اساس، سیاستهای عمومی بر چندین جنبه از زندگی افراد تاثیرگذارند. این اثرات بسیار فراتر از سیاستهای سلامت و بهداشت و درمان است. از این منظر تعیینکنندههای اجتماعی سلامت اهمیت زیادی دارند. در این زمینه، چند نکته مهم و حائز اهمیت وجود دارد که باید به یاد داشت و شامل تنوع تعیینکنندهها، تعاملات فردی و اجتماعی، اهمیت پیشگیری و ارتقای سلامت و تاثیرات در ابعاد کلان در مقابل ابعاد جزئی در این فقره است.
سلامت تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌‌‌گیرد؛ از جمله ویژگی‌‌‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی. برای بهبود سلامت، لازم است به تنوع این تعیینکنندهها توجه شود و تاثیرگذاری هر یک از آنها در نظر گرفته شود. اهمیت پیشگیری و ارتقای سلامت نیز بی‌‌‌پایان است. اقداماتی همچون فعالیت‌‌‌های ورزشی، تغذیه سالم، مدیریت استرس و شناخت فاکتورهای خطرزای بیماری‌‌‌ها می‌‌‌توانند بهبود سلامت را تسهیل کنند. فقر و بیکاری تاثیرات زیادی بر سلامت فرد دارند. تدابیری برای کاهش نابرابری‌‌‌های اجتماعی و اقتصادی و ارتقای افراد به سطوح اجتماعی بالاتر میتواند به بهبود وضعیت سلامت کمک کند.
روابط فردی و اجتماعی نیز در تعیین سلامت دخیل هستند. حمایت اجتماعی، ارتباطات خوب و حضور در جوامع فعال میتواند به سلامت روحی و جسمی افراد کمک کند. در میان همه این عوامل، توجه به سلامت اقتصادی جامعه به عنوان تعیینکننده سلامت نسل بعدی مهم است. سلامت جمعیت‌‌‌ها تاثیرات تعیینکنندههای اقتصادی و اجتماعی را با تاخیر نشان می‌‌‌دهد. بنابراین شرایط یک نسل ممکن است سلامت روانی یا جسمی نسل بعدی را به خطر بیندازد. بنابراین تاخیر در تاثیر همواره باید مدنظر سیاستگذاران باشد. می‌‌‌دانیم که کودکان امروز مدیران فردا هستند. امروز مشخص شده که سطح استرس، افسردگی و اضطراب نسل بعد به شکل قابل ملاحظه‌‌‌ای تحت تاثیر شرایط اقتصادی مادران خود در زمان بارداری است. بنابراین برای ارتقای سلامت جسمی و روانی نسل آینده، از اکنون باید اقداماتی را انجام داد و این نگرش فعالانه و پیشگیرانه باید به عنوان یک اولویت مهم مد نظر قرار گیرد.
تاثیرات محیطی
شرایط محیطی، از جمله کیفیت هوا، دسترسی به فضاهای سبز و توسعه پایدار نیز بر سلامت افراد تاثیر دارد. تدابیر حفاظت از محیط‌زیست میتواند به سلامت عمومی جامعه کمک کند. در نهایت، نگاهی چندبعدی به تعیینکنندههای سلامت و اعمال تدابیری که همه جوانب سلامت را در نظر بگیرد، اساسی است. این نکات می‌‌‌توانند به ارتقای سلامت جامعه و جلوگیری از بروز بیماری‌‌‌ها کمک کنند.
تفاوت تاثیر تعیینکنندههای مختلف
باید توجه کرد که تاثیر تعیینکنندههای مختلف، مانند نسبت سواد به درآمد در یک جامعه متفاوت است. آنچه بر مسواک زدن ما تاثیر می گذارد، تحصیلات ما است، نه درآمد ما. اما آنچه تاثیر مهم‌تری بر محل زندگی ما دارد درآمد و ثروت ما است، نه تحصیلات ما.
تاثیر تعیینکنندههای مختلف در گروههای مختلف سنی
تعیینکنندهها در همه گروههای سنی تاثیر دارند، اما حداکثر تاثیر آنها در سنین بالاتر مشخص میشود. تفاوت سلامت فرد متمول و فقیر در سال‌های آخر عمر بسیار بیشتر از سنین کودکی است. این تفاوت‌‌‌ها نشان‌‌‌دهنده تاثیر تدریجی روی جمعیت است که در طول زندگی ادامه دارد.
سیاستهای عمومی و اقتصادی
به‌منظور بهبود سلامت، لازم است به جای تمرکز صرف بر سیاستهای سلامت، بر سیاستهای عمومی و اقتصادی نیز توجه کنیم. تصمیم‌گیری‌ها در زمینه اقتصاد، توسعه و حتی توزیع درآمد میتواند تاثیر زیادی بر سلامت جامعه داشته باشد.
نقش مجلس، بانک‌مرکزی، شهرداری، شوراها و دیگر وزارتخانه‌‌‌ها
نه‌تنها وزارت بهداشت، بلکه مجلس و سایر وزارتخانه‌‌‌ها نیز می‌‌‌توانند نقش مهمی در تدوین سیاستهای سلامت داشته باشند. هماهنگی اقدامات این نهادها میتواند تاثیر بسزایی بر بهبود سلامت جامعه داشته باشد.
تفاوت تاثیر تعیینکنندهها بین گروههای مختلف
لازم است تفاوت‌‌‌های موجود در تاثیر تعیینکنندهها بین گروههای مختلف جامعه مورد توجه قرار گیرد. به‌عنوان مثال، ممکن است برخی از گروه‌‌‌ها نظیر برخی اقلیت‌ها و حاشیه‌نشین‌ها به دلیل محدودیت‌‌‌های اقتصادی و تحصیلاتی، نتوانند به همان اندازه از درآمد و تحصیلات خود بهره‌‌‌مند شوند. تحصیلات ممکن است شغل بهتری برای کسی ایجاد کند که ساکن مرکز است؛ زیرا مشاغل بیشتری در مرکز کشور و استان وجود دارد.
فقدان تبعیض اجتماعی
حاکمیت کلی جامعه و عدالت اجتماعی بر بهبود یا تحلیل سلامت جامعه تاثیر مستقیم داشته و خواهد داشت. اقدامات عمومی که به کاهش تبعیض اجتماعی و اقتصادی می‌‌‌پردازند، می‌‌‌توانند در دستیابی به تساوی و بهبود وضعیت سلامت بین گروههای جامعه کمک کنند. اگر این موارد نیز در نظر گرفته شوند، نگاه به تعیینکنندههای سلامت و تدابیر مرتبط با سلامت، کامل‌‌‌تر و جامع‌‌‌تر خواهد بود.
مرکز تحقیقات تعیینکنندههای اقتصادی اجتماعی سلامت
سال‌هاست دانشگاه‌های بسیاری همچون دانشگاه علوم بهزیستی و دانشگاه تهران، مراکز تحقیقاتی راه‌اندازی کرده‌اند تا تحقیقات متعددی در این حیطه انجام دهند. این مراکز تحقیقاتی به آموزش محققان کشور در این زمینه کمک بسیاری کرده‌اند. همکاری نزدیک این مراکز تحقیقاتی و سیاستگذاران عمومی کشور میتواند به ارتقای سلامت ایرانیان در سال‌ها، دهه‌ها و قرن‌های آتی منجر شود.
سخن پایانی اینکه تعیینکنندههای سلامت به دسترسی دارو، عدم مصرف دخانیات و دسترسی به خدمات درمانی منحصر نیست، بلکه هوای سالم، دسترسی به سیستم حمل‌ونقل شهری، مشاغل موجود، هوای سالم، امکان تحصیل باکیفیت و بسیاری دیگر از شرایط اجتماعی و سلامت ما و نسل‌های آتی را تعیین میکند. سیاستگذاران سلامت ما تنها در وزارت بهداشت و درمان نیستند، بلکه سیاستگذاران مالی و اقتصادی، در تمامی وزارتخانه‌‌‌ها هم به نحوی سلامت ما را تعیین می‌‌‌کنند. امید است که این آگاهی کمک کند تا سیاستگذاران بخش‌‌‌های مختلف پیش از هر تصمیمی، تاثیر سیاستهای ابلاغی خود بر سلامت جامعه را در نظر بگیرند.
