پرسش امروز

از تحقیق و توسعه تا تخریب خلاق

این ضرب‌‌‌المثل که «دانش قدرت است» در اقتصاد معنای خاصی دارد؛ اینکه دانستن نوعی ثروت است. این رابطه آگاهی و ثروت را امروز به‌عینه می‌‌‌توان در پتنت‌‌‌های ثبت‌شده شرکت‌ها و دانش تلنبارشده در سازمان‌های اقتصادی، اعم از صنعتی، خدماتی، معدنی و تجاری دید. جهان که تا پیش از قرن نوزدهم صرفا درگیر شکلی از تولید مبتنی بر معیشت بود، با مدد تحقیقات علمی و اختراعات و ابداعات دانشمندان و مخترعان و کارآفرینان به محصولات و شیوه‌‌‌هایی از تولید کالا و خدمات دست یافت که اثرات جانبی بسیاری برای اقتصاد در پی داشت.

جهش‌‌‌های یکباره شرکت‌های بزرگی نظیر فورد با سیستم خاص تولید محصول یا شرکت اپل با تولید تلفن همراه هوشمند که ثروت هنگفتی را عاید صاحبان ایده و مالکان شرکت کرد، از جمله مثال‌های روشنی است که طی ۱۲۰سال اخیر اثر شگرفی بر رفاه مردم جهان داشته است. این ابداعات تا آن سطح بر زندگی ساکنان کره زمین اثر گذاشته است که موسسه مکنزی در یکی از گزارش‌‌‌های خود به‌طور صریح اعلام می‌کند جهان به تویوتا برای ابداع سیستم‌های نوین کنترل کیفی مدیون است. چنین ابداعاتی در طول تاریخ معاصر آنقدر مهم هستند که تصور دنیای امروز بدون آنها ممکن نیست. اگر رنو سیستم نوین جعبه‌دنده یا سامانه توربوشارژ را ابداع نمی‌‌‌کرد یا جنرال‌الکتریک تا این اندازه برای دستیابی به دانش ساخت موتور هواپیماهای غول‌‌‌پیکر و توربین‌‌‌های گازی وقت و سرمایه صرف نمی‌‌‌کرد یا ال‌‌‌جی به فکر ساخت محصولات خانگی کم‌‌‌مصرف، هوشمند و کارآ نمی‌‌افتاد، شاید امروز رفاه خانوارها در کره‌زمین تا این اندازه بالا نمی‌‌‌رفت.

بنابراین نقش دانش سازمان‌ها و شرکت‌های صنعتی در رفاه جهانیان انکارنشدنی است. با چنین تفسیری، لازم است این پرسش طرح شود که توسعه اقتصادی را چطور باید تحلیل کرد؟ آیا توسعه صرفا افزایش اعدادی نظیر رشد تولید ناخالص داخلی سرانه است یا اینکه می‌‌‌توان از این مقوله‌ها فراتر رفت و پای تحقیق و توسعه بنگاه‌‌‌های بزرگ و کوچک را به قضیه باز کرد؟ به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری فناورانه کشورها و هزینه‌‌‌کرد شرکت‌های صنعتی در بخش تحقیق و توسعه اثر واضحی بر رشد رفاه ما دارد. در واقع زیر پوست کشورهای برتر و شرکت‌های پیشرو در جهان در زمینه صنعت، اقتصاد و تجارت چیزی جز دانش نیست.

شرکت‌های چندملیتی و بنگاه‌‌‌های بزرگ صنعتی نیز با هدف حفظ دست‌بالا در بازارهای جهانی نسبت به انواع دیگر سازمان‌ها بیشترین حجم سرمایه‌گذاری را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند تا از قِبل این اتفاق، به فروش بیشتر و سود بالاتر برسند. با وجود این جریان جهانی، صنایع ایران از ابداعات فناورانه دور مانده‌اند. حتی برخورداری از نیروی انسانی کیفی و نظام دانشگاهی مدرن نیز نتوانسته است کمک چندانی به تحول اقتصاد از مسیر دانش کرده و ایران را به کشوری دارای بنگاه‌‌‌های توانمند با قدرت تخریب خلاق تبدیل کند. در پرونده پیش‌رو سعی شده است جنبه‌‌‌های مختلف سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه روی اقتصاد در ابعاد ملی و شرکتی مورد بررسی قرار گیرد.