روز ۲۴ بهمن‌ماه درست چند ساعت بعد از کاهش بارش و آغاز ایستایی یا اینورژن هوا، هوای پایتخت به سمت شاخص قرمز رفت و عددی بالاتر از ۱۵۰PPM را تجربه کرد و در روز ۲۵ بهمن وضع بدتر شد. مقامات و مسوولان متولی مدیریت آلودگی هوا اما در طول چنددهه اخیر، به‌رغم فعالیت‌‌‌ها، اقدامات و برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌هایی که صورت گرفته است، روی فراموشی شهروندان بیش از هر برنامه‌‌‌ای حساب باز کرده‌‌‌اند.

منابع متحرک و ثابت آلودگی هوا در تهران متوقف نشده‌‌‌اند. ممکن است بعد از فشارهای زیاد و انتشار آلودگی در هوا، برخی از نیروگاه‌‌‌ها و کارخانه‌ها که مازوت مصرف می‌کنند، برای چند ساعتی فتیله را پایین بکشند؛ اما «در همیشه بر یک پاشنه می‌‌‌چرخد» و آن هم اینکه جان شهروندان و سلامت میلیون‌‌‌ها انسان ساکن شهرهای آلوده برای تصمیم‌گیر و برنامه‌‌‌ریز در مدیریت آلودگی هوا چندان در اولویت نبوده است. دلیل اصلی هم این است که به‌طور عمده مدیران کلان، کم‌دانش و  فاقد استراتژی و احساس مسوولیت اجتماعی هستند. شهرهای آلوده از جمله تهران به‌طور عمده مدیرانی را به خود دیده است که فهم درستی از مساله آلودگی ندارند.

بعضا مدیریت سوخت نیروگاه‌‌‌ها و کارخانه‌‌‌ها که عمدتا دولتی هستند، با استدلال‌‌‌هایی مثل اینکه نمی‌‌‌توان به بهانه آلودگی هوا جلوی تولید انرژی برق را گرفت، باعث مصرف بیشتر مواد آلاینده و سوخت‌‌‌های کثیفی مثل مازوت و گازوئیل و دیگر سوخت‌‌‌های با آلودگی بالا می‌‌‌شوند. منابع متحرک آلودگی هوا شامل خودروها و موتورسیکلت‌‌‌ها هستند که مهم‌ترین عوامل آلودگی هوای تهران به شمار می‌روند. براساس اعلام نهادهای متولی، بیشتر موتورسیکلت‌‌‌ها و خودروهایی که در کلان‌شهرها به‌ویژه تهران تردد می‌کنند، فرسوده هستند. طبق آمارها ۹۰‌درصد موتورسیکلت‌‌‌های کشور فرسوده‌‌‌اند و بیش از ۵۰‌درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی در شهر تهران دچار فرسودگی است که این مساله سبب بروز و تشدید آلودگی هوا می‌شود.

با این حال به نظر می‌رسد، همه گروه‌‌‌های سنی در معرض خطر آلودگی هوا هستند. ورزشکاران، کودکان زیر ۵سال، زنان باردار، سالمندان، افراد مبتلا به دیابت و بیماری‌‌‌های تنفسی، بیماران قلبی-عروقی، مبتلایان سرطان و افراد سیگاری جزو گروه‌‌‌هایی هستند که از آلودگی هوا، آسیب‌‌‌ بیشتری می‌‌‌بینند. مرور مکرر اقدامات دولت‌‌‌ها و ابلاغ قوانین و بخشنامه‌‌‌ها در مدیریت آلودگی هوا در طول ۲۰سال گذشته این واقعیت را آشکار می‌کند که اراده‌‌‌ای برای مدیریت و کنترل آلودگی هوا از یکسو و توان تخصصی برای مهار این خسارت مرگبار نداریم. تاکید سیاست‌‌‌های کلی نظام در حوزه محیط‌زیست از سوی مقام معظم رهبری در دولت یازدهم که ابلاغ شد بر بهبود عملکرد مدیریت در حوزه محیط‌زیست و کاهش آلودگی هوا بود. با این حال لایحه هوای پاک نیز سال ۱۳۹۳ از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی رفت. این لایحه در کمیسیون‌‌‌های تخصصی مجلس نهم مورد بررسی قرار گرفت؛ ولی فرصت طرح در صحن علنی را نیافت.

با تغییر دوره مجلس، دولت حسن روحانی بار دیگر لایحه هوای پاک را به مجلس دهم تقدیم کرد و سرانجام، این لایحه در سال ۱۳۹۶ از تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان گذشت و به قانون تبدیل شد؛ قانونی که در آن ۲۰دستگاه مسوول کاهش آلودگی هوا و رسیدگی به این مشکل شده‌اند. سازمان‌های متولی در مدیریت آلودگی هوا آنقدر زیاد هستند که ممکن است برای اینکه مسوول واقعی آن را شناسایی کرد و مورد پرسش قرار داد، دچار چالشی اساسی شد. این سازمان‌ها شامل وزارت نفت، وزارت اطلاعات، تحقیقات صنعتی سه‌قوه، سازمان بازرسی کل کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان انرژی اتمی ایران، سازمان ملی استاندارد، نیروی انتظامی، وزارت دفاع، وزارت نیرو، سازمان صداوسیما، وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت جهاد کشاورزی (سازمان جنگل‌‌‌ها)، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کشور (شهرداری‌‌‌ها و سازمان شهرداری‌‌‌ها)، سازمان حفاظت محیط‌زیست، بیمه‌مرکزی و وزارت دادگستری می‌‌‌شوند. این ۲۰دستگاه باید طبق قانون، با انجام اقداماتی در حوزه‌های مسوولیتی خود به رفع یا کاهش مشکل آلودگی هوا در کلان‌شهرها کمک کنند.

در طول این چنددهه سردرد، کاهش هوشیاری، حمله قلبی، سوزش چشم، خس‌خس سینه، تنگی و سفتی قفسه سینه، عفونت دستگاه تنفسی، تحریک ریه، سرفه و افزایش فشار خون از جمله مشکلاتی بوده که موجب راهی شدن شمار زیادی از ساکنان کلان‌شهر به بیمارستان‌‌‌ها شده است. آخرین آمارها از میزان مرگ‌ومیر بر اثر آلودگی هوا هولناک است.

 رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفته است مواجهه طولانی‌مدت با آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲/ ۵pm در کشور سالانه باعث بروز ۴۱‌هزار و ۷۰۰مورد مرگ زودرس می‌شود. براساس پژوهش‌‌‌های وزارت بهداشت در ۲۷شهر کشور با جمعیت تقریبی ۳۵میلیون نفر، برآورد شده که سالانه ۲۰‌هزار و ۸۰۰مرگ منتسب به آلودگی هوا رخ می‌دهد. طبق نتایج این بررسی، حدود ۶/ ۱۲‌درصد مرگ‌‌‌هایی که سالانه در کشور رخ می‌دهد، منتسب به آلودگی هواست. همین منبع تاکید دارد که در سال ۱۴۰۰، تعداد مرگ‌‌‌های منتسب به آلودگی هوا در تهران ۶۴۰۰مورد بوده است؛ آماری که بی‌‌‌شک به دلیل ناکافی بودن داده‌‌‌ها همه واقعیت را پوشش نمی‌‌‌دهد، اما همین میزان، نشانه خطر هولناک آلودگی هوا برای سلامت شهروندان تهرانی و شهرهای بزرگ آلوده است.

اخبار مرتبط