نسخه اقتصادی رفع آلودگی هوا
کاهش سطوح آلودگی هوا علاوه بر افزایش سطح سلامت عمومی باعث کنترل اثرات انتشار دی‌‌‌اکسید کربن (CO۲) و آلاینده‌‌‌های آب‌وهوایی کوتاه‌‌‌مدت (SLCPs) مثل ذرات کربن سیاه و گاز متان می‌شود. بنابراین به کاهش کوتاه‌‌‌مدت و بلندمدت تغییرات آب‌وهوایی نیز کمک می‌کند. بسیاری از منابع آلودگی هوا و اثرات منفی کربن یکی هستند. به‌عنوان مثال، استفاده از سوخت‌‌‌های فسیلی در نیروگاه‌‌‌ها، صنایع، حمل‌ونقل آلاینده و... هم منابع بزرگ آلودگی هستند و هم منابع آزادکننده کربن و گازهای گلخانه‌‌‌ای. البته آلاینده‌‌‌های کوتاه‌‌‌مدت اقلیمی (SLCPs)، مدت زمان کوتاهی در محیط می‌‌‌مانند؛ اما اثرات آنها بر گرمایش جهانی و آب شدن یخچال‌‌‌های طبیعی بارها از دیاکسیدکربن خطرناک‌‌‌تر است.
ذرات کربن سیاه از بزرگ‌ترین عوامل گرمایش بعد از دیاکسیدکربن هستند. از طرف دیگر متان ۸۴برابر خطرناک‌‌‌تر از دیاکسیدکربن و نیز پیش‌‌‌ساز تولید ازن در هواست. ذرات کربن‌سیاه و گاز متان می‌‌‌توانند از سوختن هیدروکربن‌‌‌های بی‌‌‌کیفیت و فرآورده‌‌‌های حاصل از جداسازی نفت‌‌‌‌خام، مثل مازوت، نوعی نفت کوره، وارد هوا شوند که مهم‌ترین محل حضور و ظهور آنها در آلودگی هواست. بنابراین مبارزه با کربن، علاوه بر از بین بردن آلودگی هوا و بهبود وضعیت سلامت عمومی، باعث کنترل عوامل اصلی گرمایش زمین و جلوگیری از تغییرات ناخواسته آب‌وهوایی می‌شود.
ارتباط بین آلودگی هوا و اثرات تغییرات اقلیمی، اولین بار توسط دکتر وست و تیمش در NIEHS مدل‌‌‌سازی شد. وست دو سناریوی «مبارزه با آلاینده‌‌‌ها و استفاده از انرژی‌‌‌های جایگزین مثل انرژی هسته‌‌‌ای و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر (نور خورشید، امواج دریا، باد و...) با حذف گازهای گلخانه‌‌‌ای» و «استفاده از سوخت‌‌‌های فسیلی آلاینده به روال معمول و ثبات گازهای گلخانه‌‌‌ای» را مورد مطالعه و بررسی قرار داد. نتایج مطالعات وست نشان داد که اثر کاهش گازهای گلخانه‌‌‌ای در مبارزه با گرمایش زمین بر کاهش آلودگی هوا و افزایش سطح سلامت قابل‌توجه است. مطابق این نتایج انتظار می‌رود که در صورت استفاده از سناریوی جایگزین بتوان از نیم‌میلیون مرگ در سال ۲۰۳۰ جلوگیری کرد. همچنین ۳/ ۱میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ و ۲/ ۲میلیون نفر در سال ۲۱۰۰ بیشتر زنده می‌‌‌مانند. اثرات اقتصادی نجات این جان‌‌‌ها بین ۵۰ تا ۳۸۰دلار به ازای از بین رفتن هر تن دیاکسیدکربن تخمین زده شده است. وست مطابق این مشاهدات اعلام کرد که مبارزه با گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی، بر رشد اقتصادی جهان در آینده اثرات مستقیم و قابل‌توجهی دارد.
قیمت‌گذاری کربن (Carbon pricing) راه‌حل تبدیل و محاسبه هزینه‌‌‌های آلودگی هوا و اثرات انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای به قیمت‌های مالی و حسابداری است و می‌‌‌تواند به کشورها و کسب‌وکارها در کاهش اثرات مخرب آلودگی هوا و کربن کمک کند. در نشست COP۲۶ در گلاسکو در سال ۲۰۲۱ عبارت قیمت‌گذاری کربن برای اولین بار توجه جامعه جهانی و همچنین سیاستگذاران کشورها و کسب‌وکارها را برای دستیابی به اهداف IPCC در کاهش آلاینده‌‌‌ها به خود جلب کرد. جواب مشخص و مشترکی برای تعریف قیمت‌گذاری کربن وجود ندارد؛ اما در عمومی‌‌‌ترین تعریف قیمت‌گذاری کربن را می‌‌‌توان ابزار اقتصادی‌‌‌سازی اثرات مخرب دیاکسیدکربن و سایر گازهای گلخانه‌‌‌ای دانست تا در تصمیمات و مدل‌‌‌سازی‌‌‌های اقتصادی استفاده شود. راه‌‌‌های مختلفی برای قیمت‌گذاری کربن، از جمله سیستم‌های تجاری، مالیات کربن و قیمت‌گذاری داخلی کربن وجود دارد. در ادامه با برخی از این راه‌‌‌ها آشنا می‌‌‌شویم و شرایط استفاده از این روش‌ها در مطالعات آلودگی هوای تهران را بررسی می‌‌‌کنیم.
سیستم تجارت انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای اتحادیه اروپا (EU ETS) نوعی سیستم محدودیت‌‌‌ساز سرپوش و تجارت است. این سیستم تجاری معمولا به‌عنوان محدودکننده برای سقف انتشار گازهای آلاینده هوا استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال مطابق این روش کارخانه‌‌‌ها اجازه ندارند بیش از میزان مشخصی که در محدوده مکانیزم تعریف شده است، آلاینده منتشر کنند.
به این منظور مجوز‌‌‌هایی وجود دارند که بر شرکت‌ها نظارت می‌کنند. مجوزها می‌‌‌توانند از طریق حراج و بنا بر تقاضای کارخانه‌‌‌ها و نیروگاه‌‌‌ها برای میزان‌‌‌های مختلف انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای فروخته شوند. به این ترتیب میزان گازهای آلاینده منتشرشده قیمت‌گذاری و هزینه‌‌‌های منفی آنها محاسبه می‌شود. با توجه به اینکه سقف انتشار به‌منظور کنترل آلاینده‌‌‌ها هر سال کاهش می‌‌‌یابد، تقاضا برای مجوزها افزایش می‌‌‌یابد و شرکت‌ها با هزینه‌‌‌های فزاینده‌ای رو‌‌‌به‌‌‌رو می‌‌‌شوند. با توجه به ایجاد هزینه‌‌‌های فزاینده، شرکت‌ها مجبور می‌‌‌شوند با مراجعه به تابع تولید، عوامل آلاینده را حذف و روی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای سرمایه‌گذاری کنند. ایجاد این هزینه‌‌‌ها همچنین می‌‌‌تواند با مالیات کربن انجام می‌شود. مطابق این روش دولت از منتشرکنندگان کربن و گازهای گلخانه‌‌‌ای به اندازه اثرات منفی و هزینه‌‌‌هایی که باید برای از بین بردن آلاینده‌‌‌ها از هوا متحمل شد مالیات دریافت می‌کند.
با توجه به اینکه بخش عمده‌‌‌ای از آلودگی هوای تهران ناشی از استفاده از سوخت‌‌‌های غیرمتعارف (فرآورده‌‌‌های بی‌‌‌کیفیت فرآیند جداسازی نفت خام) در کارخانه‌‌‌ها و نیز نیروگاه‌‌‌های تولید برق است، این روش برای کنترل آلودگی هوا در تهران مناسب به‌نظر می‌‌‌رسد. یکی دیگر از راه‌‌‌های قیمت‌گذاری کربن، استفاده از استانداردهای سوختی است. استانداردهای سوختی، مراحل مختلف چرخه سوخت را از تولید تا مصرف زیر نظر می‌‌‌گیرند و از ورود به بازار و مصرف سوخت‌‌‌های آلاینده جلوگیری می‌کنند. مطابق گزارش پلیس راهور ناجا روزانه ۸میلیون خودرو، بیش از ۲۰میلیون سفر را در تهران رقم می‌‌‌زنند. از طرف دیگر تهرانی‌‌‌ها روزانه ۳۱دقیقه در ترافیک زمان صرف می‌کنند. حمل‌ونقل گسترده در تهران، نقش کنترل کیفیت سوخت‌‌‌های مصرفی در آلودگی هوا را پررنگ می‌کند.
بنزین بی‌‌‌کیفیت و انتشار گوگرد زیاد، در کنار سوزاندن گازوئیل توسط ماشین‌‌‌های سنگین، آلاینده‌‌‌های بزرگ حمل‌ونقلی در تهران هستند. رعایت استانداردهای سوختی از سوی دولت، به عنوان فروشنده انحصاری سوخت، می‌‌‌تواند نقش بسزایی در کنترل آلودگی هوا ایفا کند. مبارزه داخلی با کربن و جذب و کنترل انتشار کربن قبل از ورود به هوا یکی از به‌صرفه‌‌‌ترین راه‌‌‌ها برای کاهش هزینه‌‌‌هاست. البته این هزینه‌‌‌ها هم می‌‌‌تواند برای قیمت‌گذاری کربن مورد استفاده قرار گیرد. در این روش بنگاه‌‌‌ها می‌‌‌توانند با مراجعه به تابع تولید و بررسی تکنولوژی تولید، فرآیند و نیز مواد اولیه در کنار استفاده از مکانیزم‌‌‌های جذب کربن (مثل جامدسازی و دفن کربن)، کربن را قبل از انتشار مهار کنند تا نیازی به پرداخت هزینه‌‌‌های بالای کربن نباشد.
سیاستگذار باید با اتخاذ سیاست‌‌‌های حمایتی و محدودیتی درست، هزینه‌‌‌های مبارزه با کربن را به صورت قابل پیش‌بینی بالا ببرد تا علاوه بر کنترل انتشار آلاینده‌‌‌ها و مبارزه با آلودگی هوا، تولید و عرضه با مشکل مواجه نشود. لازم به یادآوری است که استفاده نادرست از سیاست‌‌‌های قیمت‌گذاری کربن می‌‌‌تواند باعث شود علاوه بر از بین نرفتن اثرات آلودگی هوا، شوک‌‌‌های منفی عرضه ایجاد شده و کمبود و تورم در کشور مشاهده شود.
