علل سقوط و رشد بازارها
دو روز بعد، گزارش نشست قبلی کمیته سیاستگذاری بانک‌مرکزی آمریکا منتشر و مشخص شد سیاستگذاران درباره رشد نرخ تورم بسیار نگران شده‌اند، به‌طوری که مشغول بررسی موضوع بالا بردن سریع نرخ‌های بهره بودند. این گزارش بر بازار اثر منفی گذاشت و شاخص‌های بورس سقوط کردند. آن سقوط نخستین افت قیمت سهام بود که طی کل سال گذشته ادامه پیدا کرد. در ۱۲ماه اخیر تحولی بزرگ در بازارهای مالی رخ داده، یعنی بانک‌مرکزی آمریکا و چند بانک‌مرکزی دیگر برای مهار تورم که در بالاترین سطح طی چهاردهه اخیر بود نرخ‌های بهره را بالا برده‌اند و این سیاست موثر بوده و شاهد کاهش نرخ تورم در ماه‌‌‌های اخیر هستیم.
اقدام بانک‌مرکزی آمریکا برای سرد کردن اقتصاد این کشور که بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است، بر دیگر اقتصادها و بازارها هم اثرات زیادی داشت. سال ۲۰۲۲ سال پایان دوره طولانی نرخ‌های پایین بهره بود. در آن دوره، هزینه پایین استقراض، سرمایه‌گذاران را به پذیرش ریسک تشویق کرد و شاهد رشد قیمت ارزهای دیجیتالی، قیمت سهام و... بودیم؛ اما سال پیش آن دوره پایان یافت و دارایی‌های پرریسک جذابیت خود را از دست دادند. سال گذشته شاخص استاندارد اند پورز بیش از ۲۰درصد، قیمت بیت‌کوین حدود ۶۵درصد و شاخص‌های مالی در اقتصادهای نوظهور ۲۲درصد کاهش یافتند. عملکرد شاخص استاندارد اند پورز سال پیش بدترین عملکرد از سال ۲۰۰۸ بود. استقراض، دیگر ارزان نیست و برای مدتی طولانی وضعیت کنونی که حاصل افزایش سریع و شدید نرخ‌های بهره است ادامه پیدا خواهد کرد.
اما با آنکه اقتصادهای توسعه‌یافته در حال حرکت به سمت رکود هستند و برخی از آنها احتمالا هم‌اکنون هم در رکود به‌‌‌سر می‌‌‌برند، بانک‌های مرکزی بزرگ از جمله بانک‌مرکزی آمریکا قصد دارند در مسیر بالا بردن نرخ‌های بهره به حرکت خود ادامه دهند. واقعیت این است که تورم هنوز هم بسیار بالاتر از نرخ هدف بانک‌های مرکزی است و پایین آوردن آن آسان نیست. پیش‌بینی اقتصاددانان این است که نرخ‌های بهره افزایش بیشتری خواهد یافت و از این جهت فشار بیشتری بر اقتصاد وارد می‌شود. کریستینا هوپر، استراتژیست موسسه اینوسکو می‌گوید: «سال پیش بانک‌های مرکزی بیشترین تاثیر را بر بازارها داشتند؛ زیرا باید تورم را مهار می‌کردند و برای این منظور نرخ‌های بهره را به‌سرعت بالا بردند. در سال‌جاری نیز اثرگذاری بانک‌های مرکزی ادامه پیدا خواهد کرد. اکنون در زمانی بسیار حساس به سر می‌بریم. همه شاهد حوادث گوناگون بوده‌ایم که با شروع همه‌گیری آغاز شد.»
بانک‌مرکزی آمریکا از اواخر سال ۲۰۲۱ به این نتیجه رسیده بود که باید نرخ بهره را بالا ببرد؛ زیرا نرخ تورم به‌سرعت در حال افزایش است. این برای بانک‌مرکزی نوعی چالش بود و با شروع جنگ اوکراین در اواخر ماه فوریه، این چالش شدیدتر شد. با شروع جنگ روسیه و اوکراین، جهان شاهد افزایش سریع قیمت موادغذایی، انرژی و مواد خام دیگر بود و کشورهای فقیر و غنی از این تحول منفی اثرات بزرگی پذیرفتند. کشورهای فقیری که واردکننده سوخت بودند برای تامین نیاز خود با مشکلات گوناگونی مواجه شدند و در سراسر جهان فشارهای تورمی شدت پیدا کرد.
بانک‌مرکزی آمریکا در ۹ماه اخیر بارها نرخ‌های بهره را بالا برده و این اقدام ابزار اصلی این نهاد برای مهار تورم بوده است. هنگامی که نرخ‌های بهره افزایش مییابد، هزینه استقراض بیشتر و تقاضا کم می‌شود و از لحاظ نظری قیمت‌ها کاهش مییابد. افزایش نرخ‌های بهره به رشد نرخ بازده اوراق ۱۰ساله خزانه در آمریکا منجر شده و میزان رشد آن از ۶دهه پیش تاکنون بی‌‌‌سابقه بوده است. افزایش نرخ‌های بهره همچنین به معنای سود کمتر شرکت‌هاست، به همین دلیل سال گذشته شاخص‌های مالی به‌شدت کاهش یافت. شرکت‌های فعال در حوزه فناوری که رشدشان به نرخ‌های پایین بهره وابسته است، به‌طور ویژه در دوره افزایش نرخ‌ها دچار مشکل می‌‌‌شوند. سال گذشته شاخص نزدک که از سهام شرکت‌های فناوری تشکیل شده است، ۳۳درصد سقوط کرد.
سال گذشته، همزمان با زیان‌دیدن سرمایه‌گذاران در بورس‌ها، کاهش قیمت سهام و افت قدرت خرید خانواده‌ها به دلیل نرخ‌های بالای تورم، حباب دیگر دارایی‌ها نیز از بین رفت. قیمت بیت‌کوین که ۱۴ماه پیش در محدوده ۶۹هزار دلار قرار داشت سقوط کرد و در پایان سال گذشته قیمت این ارز دیجیتالی در محدوده ۱۷هزار دلار نوسان می‌کرد. همچنین قیمت سهام شرکت‌هایی که فاقد ارزش ذاتی مناسب بودند و در دوره همه‌گیری بیش از حد رشد کرده بودند، کاهش یافت.
وضعیت شاخص‌های اقتصاد آمریکا وخیم نیست؛ یعنی به‌رغم افزایش شدید نرخ تورم و بالا رفتن نرخ‌های بهره از سوی بانک‌مرکزی، اقتصاد تاب‌آور بوده است؛ اما در اروپا شاخص‌ها دچار ضعف شده‌اند که یکی از عوامل این ضعف، بحران انرژی است. به اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور لطمات بزرگی وارد شده است. تاب‌آوری اقتصاد آمریکا و وضعیت نسبتا بهتر آن در مقایسه با اقتصاد اروپا سرمایه‌گذاران را تشوق کرده است تا پول خود را وارد اقتصاد آمریکا کنند. این روند عامل مهم دیگر افزایش ارزش دلار است. سال گذشته برای نخستین‌بار در دودهه گذشته ارزش دلار به بالاتر از ارزش یورو رسید و عملکرد شاخص دلار مثبت بود.
رشد سریع نرخ تورم سبب شد تا بانک‌مرکزی مجبور شود نرخ‌های بهره را بیش از میزانی که پایان سال ۲۰۲۱ تصور می‌کرد بالا ببرد. بانک‌مرکزی ابتدای سال پیش تصور می‌کرد که بالا بردن نرخ‌های بهره به میزان اندک سبب مهار تورم خواهد شد؛ اما پس از مدتی به این نتیجه رسید که چنین نیست؛ در نتیجه رئیس بانک‌مرکزی بارها بر لزوم انجام هر اقدام لازم برای مهار تورم تاکید کرد. این سخن سبب هراس سرمایه‌گذاران و سقوط شاخص‌های مالی شد. در سه‌ماه سوم سال پیش اقدامات بانک‌مرکزی، یعنی بالا بردن سریع نرخ‌های بهره سبب شد تا سرمایه‌گذاران به این نتیجه برسند که بدترین دوره به پایان رسیده و افق بازار مثبت است؛ در نتیجه وارد بازار شدند و شاخص استاندارد اند پورز طی سه‌ماه ۱۷درصد رشد کرد.
این رشد برای بانک‌مرکزی دردسرساز بود؛ زیرا سبب ثروتمند شدن سرمایه‌گذاری می‌‌‌شد و در مبارزه بانک‌مرکزی با تورم اختلال به وجود می‌آورد. پاول در نشست جکسون هاول به سرمایه‌گذاران هشدار داد که مبارزه با تورم پایان نیافته و نرخ‌های بهره همچنان افزایش خواهد یافت تا فشارهای تورمی مهار شود. با این اخطار شاهد افت مجدد شاخص‌های بورس بودیم. اکنون که در آغاز سال جدید میلادی قرار داریم، سرمایه‌گذاران مثل سال گذشته بر سیاست‌های پولی بانک‌مرکزی آمریکا تمرکز کرده‌اند. پاول چندی پیش گفت که سرعت افزایش نرخ‌های بهره کمتر خواهد شد و این جمله به رشد شاخص‌های مالی کمک کرد.
عملکرد مثبت بورس در دو هفته گذشته حاصل این باور است که کاهش نرخ تورم سبب می‌شود بانک‌مرکزی به‌زودی افزایش نرخ‌های بهره را متوقف کند. تورم به ۵/ ۶درصد کاهش یافته و این کاهش به احتمال زیاد پیوسته ادامه پیدا خواهد کرد. برخی مقامات بانک‌مرکزی معتقدند که به‌زودی باید افزایش نرخ‌های بهره را متوقف کرد و منتظر ماند تا اثرات افزایش نرخ‌های سال گذشته نمایان شود. گذشت زمان مشخص خواهد کرد که امیدواری سرمایه‌گذاران به افق اقتصاد و بورس منطقی بوده است یا خیر. فعلا جو بازارها مثبت است و به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران توجهی به ریسک‌های پیش‌رو ندارند. اقتصاددان ارشد گروه مالی بی‌ام‌او می‌گوید: «با توجه به آنچه طی ۱۲ماه اخیر رخ داده است، باید برای اتفاقات غیرمنتظره جدید آماده باشیم. باید شجاعت فکر کردن به احتمال‌ها را داشته باشیم.»
