پرسش امروز
از امنیت آبی تا تامین آب شرب
نقبی به خروجی اسناد سیاستی و فرامین اجرایی در ایران طی دست‌کم پنج‌دهه اخیر نشان می‌دهد که سراسر جامعه درباره آب دچار کژفهمی است؛ کژفهمی از این منظر که گویی آب مانند هوا موجودیتی ابدی و پایان‌‌‌ناپذیر دارد و هرگونه دست‌‌‌اندازی بر آن تغییری در بود و نبود آب ایجاد نمی‌‌‌کند. با این‌حال وضعیت بخش آب در ایران بسیار بحرانی است. بسیاری از پژوهشگران، به‌ویژه آن دسته از افرادی که مفاهیم اقتصادسیاسی را در تحقیقات خود منعکس می‌کنند، این بحران را نه نتیجه کژفهمی بلکه پدیده‌‌‌ای واقعی می‌‌‌دانند. بسیاری نیز با اشاره به شبکه نامتوازن حکمرانی آب، دلیل شدت‌گرفتن بحران آب در طول دهه‌‌‌ها سیاستگذاری را عدم‌مشارکت بازیگران مختلف در روند مدیریت آب می‌‌‌دانند. سازوکار بحران‌‌‌ساز بخش آب در ایران هرچه باشد، صحت یک نکته حتمی است و آن نکته، قیمت ارزان یا ناچیز آب است؛ موضوعی که موجب شده است تا به بهره‌‌‌وری آب در ایران توجهی نشود.
اساسا تنها زمانی مقوله خست در مصرف منابع رخ می‌دهد که از ناحیه هزینه مصرف، چالشی جدی برای مصرف‌کننده ایجاد شود. با این‌حال قیمت آب در ایران آنقدر نازل است که دهه‌‌‌ها تلاش دولت برای هدایت بخش کشاورزی به سمت مکانیزاسیون، خللی در اراده کشاورزان برای افزایش تولید از محل تشدید مصرف آب ایجاد نکرده است. در فضایی که تغییرات اقلیمی یک‌سوم بارش‌‌‌های کشور را کاهش داده و افزایش دما، پدیده تبخیر را شدیدتر کرده و منابع آبی ذخیره‌شده پشت سدها با سرعت بیشتری تبخیر می‌‌‌شود، جریانات آبی فراسرزمینی نیز به‌واسطه سدسازی‌‌‌های گسترده در خارج از مرزهای ایران قطع یا محدود شده که همه این عوامل ضرباتی سخت به قلک آبی کشور وارد کرده و ورودی آب زیرزمینی و آب جاری را کاهش داده است. حال باید پرسید چه کنیم که وضعیت آبی کشور از این بدتر نشود؟
پرسش‌‌‌ها درباره وضعیت بخش آب و نحوه خروج از حال کنونی دشت‌‌‌ها و زمین‌‌‌های کشور در حالی متعدد و متنوع است که هنوز درباره مهم‌ترین خطاهای سیاستگذار در بخش آب اجماعی صورت نگرفته یا دست‌کم سیاست‌‌‌های طراحی‌شده در کشور، چنین اجماعی را نشان نمی‌‌‌دهند. عطف به شرایط دشوار منطقه خاورمیانه از منظر آب و تغییرات اقلیمی و نیز شیوه حکمرانی در اقتصاد، ضرورت بازگشت به بنیان‌‌‌های سیاستگذاری پایدار در بخش آب حیاتی است؛ حیاتی‌‌‌تر از آنچه تصور کنید. از آنجا که صرفا یک‌دهه تا وقوع بحران تمام‌عیار آبی در کشور فرصت هست، راه‌‌‌های آزموده جهانی، از جمله توجه به بهره‌‌‌وری آب، حرکت به سمت اقتصاد چرخه‌‌‌ای و نیز برون‌‌‌سپاری کشاورزی از طریق واردات و کشت فراسرزمینی همه از راه‌‌‌هایی هستند که می‌‌‌توانند سبب کاهش ملموس سهم ۹۰درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی شوند و زمینه تامین پایدار آب شرب را فراهم کنند. در پرونده پیش‌‌‌رو، دو پژوهشگر برجسته حوزه آب، راه و چاه سیاستگذاری بخش آب را پس از ارائه تحلیل‌‌‌های دقیق از وضعیت این بخش ارائه کرده‌اند.
