شکاف در اجماع‌سازی علیه غرب

کنستانتین فون‌اگرت /دویچه‌وله نشست سازمان همکاری شانگهای پایان هفته گذشته در شهر سمرقند ازبکستان برگزار شد. ابتدا تصور می‌‌‌شد که این نشست، نشستی کسل‌‌‌کننده با حضور رهبران خودکامه کشورهای آسیای مرکزی است؛ اما سخنان روسای‌جمهور روسیه و چین سبب شد تا به رویداد مهمی تبدیل شود. پوتین وعده داد که کود بیشتری به کشورهای فقیر عرضه می‌کند و پیشنهاد کرد که کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، یک رویداد ورزشی بزرگ برگزار کنند. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین هم در سخنان خود تلاش کرد، چارچوبی سیاسی برای نشست به وجود آورد. او از رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای خواست تا با انقلاب‌های رنگین مقابله کنند. در سال‌های گذشته جنبش‌های مردمی به سرنگونی حکومت‌های فاسد در گرجستان، قرقیزستان و اوکراین منجر شد. رئیس‌جمهور چین این جنبش‌ها را از جنبش‌هایی توصیف کرد که از خارج هدایت می‌‌‌شوند؛ یعنی غرب به‌ویژه آمریکا.

با آنکه پوتین با این سخنان کاملا موافق است؛ اما سخنان رئیس‌جمهور چین نشان‌دهنده نقش رو به کاهش روسیه در بین رژیم‌های آسیایی هم‌فکر مسکو است. این همچنین نشان می‌دهد که پکن با تمام توان تلاش می‌کند تفکر سیاسی خود را بر سازمان همکاری شانگهای تحمیل کرده و آن را به بلوک سیاسی و امنیتی در برابر آمریکا تبدیل کند. جنگ روسیه علیه اوکراین سبب تضعیف جایگاه مسکو در منطقه آسیای مرکزی شده است. دو روز قبل از شروع نشست سازمان همکاری شانگهای، شی به قزاقستان که هم‌پیمان سنتی روسیه است سفر کرد و در ملاقات با رئیس‌جمهور این کشور، درباره تمایل پکن به حمایت از حق حاکمیت و امنیت کشورهای آسیای مرکزی صحبت کرد. این سخنان هشداری واضح به روسیه است تا مسکو تلاش نکند، مناطق روس‌زبان شمال قزاقستان را به خاک خود ملحق کند.

در این میان، باید به این نکته مهم توجه کرد که تلاش‌های پکن برای تبدیل‌کردن سازمان همکاری شانگهای به بلوک ضد آمریکا و غرب با شکست مواجه خواهد شد؛ زیرا با آنکه اکثر کشورهای عضو این سازمان علاقه‌‌‌ای به غرب و آمریکا ندارند؛ اما اختلافات و تنازع‌ها بین اعضای این سازمان عمیق‌تر از آن است که اجازه دهد، اعضا به طور هماهنگ در مسیر شکل‌دهی به بلوک ضدغرب حرکت کنند. نکته دیگر این است که حتی اگر برخی دولت‌‌‌های کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای آماده نزدیک‌شدن به پکن باشند، شهروندان آنها چنین نظری ندارند. در قزاقستان، مخالفت عمومی با گسترش نفوذ چین، شدید و دیرینه است و دولت باید به این موضوع توجه کند. در نهایت باید به این موضوع اشاره کرد که ائتلاف‌های غربی نظیر ناتو و اتحادیه اروپا در ارزش‌‌‌های مشترک نظیر دموکراسی، حاکمیت قانون و احترام به حقوق شهروندان ریشه دارد. در سازمان همکاری شانگهای، چنین اشتراکی وجود ندارد. این سازمان ممکن است به‌طور موقت برای برخی اعضا امنیت به وجود آورد؛ اما حتی همین امنیت موقت، تضمین‌شده نیست.