دشمن نرخ‌های بالای بهره

لورا پایتل/ فایننشال تایمز روند کاهش ارزش لیر در برابر دلار از سال پیش و همزمان با کاهش مکرر نرخ‌های بهره در ترکیه شروع شد و چند روز پیش، بعد از آنکه اردوغان بار دیگر بر لزوم کاستن از نرخ‌های بهره تاکید کرد، فشار بر ارزش لیر بیشتر شد. چهارشنبه گذشته، هر دلار با ۱۷لیر معاوضه شد. رئیس‌جمهور ترکیه، دشمن دیرینه نرخ‌های بالای بهره است و تحت فشارهای او، بانک‌مرکزی بارها و به‌رغم رشد مستمر نرخ تورم، نرخ‌های بهره را پایین آورده است. هفته پیش، اردوغان گفت: «ترکیه با این دیدگاه غلط که باید با استفاده از افزایش نرخ‌های بهره، قیمت‌ها را کنترل کرد، سال‌ها زمان را هدر داده است. این سیاست‌‌‌ها تنها به نفع پولدارهایی است که جیب‌های خود را با بهره پول پر می‌کنند و سرمایه‌گذاران خارجی جزو این گروه هستند.» او قول داد که نرخ‌های بهره را کاهش خواهد داد و این درحالی است که ماه قبل، نرخ تورم در ترکیه ۵/ ۷۳‌درصد، یعنی بالاترین میزان از ۲۴سال پیش بود. اردوغان گفت: «دولت نرخ‌های بهره را بالا نخواهد برد. برعکس، نرخ‌ها را پایین‌تر خواهد برد.»

چهارشنبه گذشته، با انتشار سخنان اردوغان، ارزش لیر ۲‌درصد کاهش یافت. میزان کاهش ارزش این ارز در برابر دلار سال‌جاری حدود ۲۲‌درصد بوده است. یک‌سال پیش، هر دلار با ۸لیر معاوضه می‌‌‌شد. افت ارزش لیر در هفته‌های اخیر ممکن است به ثبت رکوردی جدید منجر شود. دسامبر سال پیش، ارزش لیر در برابر دلار به پایین‌ترین میزان کاهش یافته بود؛ زیرا این کشور دچار بحران ارزی بود. در آن زمان، اردوغان به بانک مرکزی دستور داده بود که نرخ‌های بهره را بارها پایین آورد. ترکیه یکی از پایین‌ترین نرخ‌های واقعی بهره را دارد. در این کشور، نرخ واقعی بهره، با در نظر گرفتن تورم، منفی ۵/ ۵۹‌درصد است. نرخ‌های واقعی منفی بهره سبب شده است که مردم اندوخته‌های خود را به لیر نگه ندارند. همچنین برای سرمایه‌گذاران خارجی، نگهداری دارایی‌های ترکیه جذابیت ندارد. اردوغان و مقامات ارشد دولت ترکیه اقدام سال گذشته را با اعلام اینکه آنها یک «مدل اقتصادی» جدید را دنبال می‌کنند، توجیه کرده‌اند. آنها می‌گویند، می‌توانند با از بین بردن کسری تجاری از طریق افزایش صادرات و سرمایه‌گذاری، تورم را در نهایت مهار کنند. حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین، منتقدان این سیاست هشدار داده بودند که برنامه اقتصادی دولت ترکیه، تجربه خطرناکی است که می‌‌‌تواند به سقوط شدید ارزش لیر و رشد افسارگسیخته نرخ تورم منجر شود. جنگ اوکراین سبب رشد قیمت انرژی و مواد غذایی شده و بر چالش‌های پیش‌روی اقتصاد ترکیه افزوده است؛ زیرا این کشور واردکننده بزرگ انرژی است. تحلیلگران معتقدند، قیمت نفت و گاز بالا باقی خواهد ماند و این یعنی کسری حساب جاری ترکیه افزایش می‌‌‌یابد و نیاز این کشور به ارز خارجی بیشتر خواهد شد.

از دید بسیاری از تحلیلگران، ترکیه نمی‌‌‌تواند این سیاست را ادامه دهد و هر روز که می‌‌‌گذرد، چالش‌های ارزی و اقتصادی بیشتر خواهد شد. در واقع از دید آنها، اگر سیاست‌‌‌های دولت معکوس نشود، ارزش لیر بیش از پیش کاهش می‌یابد و نرخ تورم بالاتر خواهد رفت. افزایش نرخ تورم از لحاظ سیاسی به زیان اردوغان است. با آنکه رشد اقتصاد ترکیه به دلیل تزریق منابع مالی عظیم بالاست، اما نه‌تنها این رشد به‌تدریج کمتر خواهد شد، بلکه افزایش هزینه زندگی و کاهش قدرت خرید مردم سبب کاهش حمایت‌ها از اردوغان شده است. یک‌سال دیگر، انتخابات در ترکیه برگزار می‌شود و اگر شرایط تغییر نکند، شانس اردوغان برای پیروزی در آن انتخابات کم خواهد بود.

اردوغان در ماه‌های گذشته، همواره وعده داده است که شرایط خوب خواهد شد. هفته پیش او اعتراف کرد که هزینه زندگی بالا رفته، اما تاکید کرد که مدل اقتصادی او به‌زودی اثر مثبت خود را نشان خواهد داد. او گفت: «ما توصیه‌های اقتصادی نهادهای بین‌المللی امپریالیستی را کنار گذاشته‌‌‌ایم. این توصیه‌‌‌ها با بالا بردن نرخ‌های بهره، سبب ثروتمندتر شدن ثروتمندان و فقیرتر شدن فقرا می‌شوند.» تحلیلگران می‌گویند، اگر نرخ‌های بهره در ترکیه بالا نرود، کاهش ارزش لیر ادامه پیدا خواهد کرد. نکته مهم این است که تدابیر اعلام‌شده از سوی بانک مرکزی برای ایجاد ثبات در ارزش لیر و مهار تورم، چندان اثربخش نبوده است. تدابیر یادشده، با هدف افزایش اعتماد مردم به لیر، بالا بردن اندوخته مردم به لیر در بانک‌ها و کاهش اعتباردهی‌ها اتخاذ شده‌اند.