ارزش لیر در مسیر سقوط
از پیش به دلیل سیاست‌‌‌های بانک‌مرکزی ترکیه که تحت فشار اردوغان اجرا شده، یعنی کاهش نرخ‌های بهره، مشکلات متعددی در اقتصاد پدید آمده است. سال گذشته، بانک‌مرکزی ترکیه به‌رغم بالا بودن نرخ تورم، نرخ‌های بهره را پایین آورد و نتیجه طبیعی این اقدام، رشد نرخ تورم بود. هفته گذشته، ارزش لیر در برابر دلار چند روز پیوسته کاهش یافت و هر دلار با ۱۷لیر معاوضه شد. کاهش ارزش لیر سبب افت بیش از پیش قدرت خرید مردم و کاهش توانایی مالی شرکت‌ها شده است. افزایش هزینه مواد غذایی، خدمات درمانی، انرژی و دیگر کالاهای ضروری سبب شده است تا میلیون‌ها نفر از مردم ترکیه به سمت فقر حرکت کنند و میزان حمایت‌ها از دولت اردوغان کاهش یافته است.
صرف‌نظر از ابعاد اقتصادی بحران ترکیه، تحولاتی که طی یک‌سال گذشته رخ داده، دردسرهایی برای اردوغان داشته است و خواهد داشت. البته اردوغان تلاش کرده است که از شرایط کنونی به نفع خود بهره ببرد. او به نقشآفرین مهم در تحولات جنگ اوکراین تبدیل شده، میزبان گفت‌وگوها بر سر صادرات غله از بنادر اوکراین و نیز آتش‌بس بین این کشور و روسیه بوده، به اوکراین پهباد داده و از عضویت سوئد و فنلاند در ناتو جلوگیری کرده است. اردوغان دو دهه پیش که ترکیه دچار بحران اقتصادی دیگری بود، در این کشور به قدرت رسید و حالا با شدیدترین بحران اقتصادی دو دهه اخیر مواجه است. بنا بر اعلام اداره آمار ترکیه، نرخ تورم در این کشور ماه گذشته به نزدیکی ۷۵درصد افزایش یافت. این بالاترین نرخ تورم در بین کشورهای گروه۲۰ و ششمین نرخ بالای تورم در جهان است. در کشورهایی نظیر سوریه که دچار جنگ داخلی است و ونزوئلا، نرخ تورم بالاتر از ترکیه است.
با آنکه رقم رسمی نرخ تورم در ترکیه نزدیک به ۷۵درصد اعلام شده، اقتصاددان‌های مستقل معتقدند که رقم واقعی بسیار بالاتر است. ایناگروپ که یک پروژه تحت مدیریت اقتصاددان‌ها و حسابرسان است، میگوید نرخ تورم ترکیه نزدیک به ۱۶۰درصد است. دولت ترکیه تلاش کرده است ترتیبی دهد تا اقتصاددان‌های مستقل نتوانند آمار مربوط به تورم را منتشر کنند. مقامات دولتی می‌‌‌گویند، این اقدام اقتصاددان‌های مستقل به بازار ارز و ارزش لیر لطمه وارد می‌کند. سال گذشته دولت ترکیه از ایناگروپ به دلیل انتشار محاسبات نرخ تورم شکایت کرد. اردوغان همواره طرفدار نرخ‌های پایین بهره بوده؛ زیرا معتقد است که هزینه پایین استقراض به رونق اقتصادی منجر می‌شود و در نهایت، نرخ تورم را پایین می‌‌‌آورد. او بر مبنای همین باور که با اعتقاد اقتصاددان‌ها در تضاد است، بانک‌مرکزی را تحت فشار قرار داده است تا نرخ‌های بهره را پایین آورد و خواسته او تحقق یافته است. اواخر سال گذشته، بانک‌مرکزی ترکیه چهار بار نرخ‌های بهره را پایین آورد که این اقدام به سقوط ارزش لیر منجر شد.
دولت از طریق اجرای برخی برنامه‌ها به بازار ارز ثبات بخشید. مهم‌ترین برنامه‌ای که اواخر سال پیش اجرا شد، این بود که دولت اعلام کرد، اگر شهروندان، اندوخته خود را به لیر در بانک سپرده کنند، دولت کاهش ارزش آن در برابر دلار را جبران خواهد کرد. اقتصاددان سوئدی هاندلس‌بانکن میگوید: «این تدابیر، تدابیری است که برای خریدن زمان اجرا می‌شود و مشکلات اقتصادی را از ریشه حل نمیکند.» نرخ تورم در حال افزایش است و ارزش لیر کاهش یافته و این یعنی مردم و شرکت‌ها همچنان دچار مشکلات بزرگی خواهند بود. در سال‌جاری میلادی، تاکنون ارزش لیر در برابر دلار بیش از ۲۰درصد کاهش یافته است. سال گذشته، میزان کاهش ارزش لیر ۴۴درصد بود. بانک‌مرکزی ترکیه که قصد بالا بردن نرخ‌های بهره را ندارد، تلاش کرده است از طریق تزریق دلار به اقتصاد، ارزش لیر را بالا ببرد، اما این راه‌حل‌ها موقتی هستند. رشد قیمت مواد غذایی و انرژی طی ماههای اخیر بر فشارهای تورمی در جهان افزوده است و نشانه‌‌‌هایی از بهبود اوضاع در آینده مشاهده نمی‌شود. اردوغان همواره بر رونق اقتصاد تمرکز داشته و بالا بردن نرخ‌های بهره، تحقق این هدف رئیس‌‌‌جمهور را دشوار می‌کند.
او از فرصت پدیدآمده از حمله روسیه به اوکراین استفاده کرده است تا جایگاه ترکیه در منطقه و جایگاه خود را در داخل مستحکم کند. تحلیلگران می‌‌‌گویند، او اکنون از همان دستورالعملی استفاده می‌کند که طی ۲۰سال حاکمیت بر ترکیه بارها از آن استفاده کرده است؛ یعنی تبدیل بحران‌های بین‌المللی به فرصت‌های سیاسی. رویکرد او گرفتن امتیاز از هر دو طرف، یعنی دوست و دشمن است و همزمان، او از نقشآفرینی در صحنه بین‌المللی برای کسب وجهه در داخل بهره می‌برد. یکی از تحلیلگران سیاسی مستقل و رئیس پیشین دپارتمان علوم سیاسی در دانشگاه آنکارا میگوید: «این رفتار، رفتار همیشگی اردوغان است. او استاد استفاده از هر فرصت برای تقویت محبوبیت خود در داخل و خارج است.» او خود را به بازیگر حیاتی در بحران پدیدآمده از حمله روسیه به اوکراین تبدیل کرده است. رفتار اردوغان سبب خشم برخی از کشورهای اروپایی شده است؛ زیرا آنها او را فردی مستبد و هم‌پیمان غیرقابل اتکا می‌‌‌دانند. اردوغان در داخل، مخالفان سیاسی را سرکوب می‌کند و از پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو جلوگیری کرده است. غربی‌ها معتقدند، ترکیه هم‌پیمان تمام‌عیار اعضای ناتو نیست.
حمله روسیه به اوکراین در حالی رخ داد که اردوغان با جدی‌ترین ریسک‌ها برای جایگاه خود در ترکیه از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ مواجه است. بحران ارزی در ترکیه که حاصل سیاست‌‌‌های اردوغان است، شرایط را برای مردم و فعالان اقتصادی به‌شدت دشوار کرده و مشخص نیست که ثبات چه وقت بر اقتصاد این کشور حاکم خواهد شد. وضعیت بد اقتصادی می‌‌‌تواند به شکست او در انتخابات سال آینده منجر شود. حمله روسیه به اوکراین سبب شد که اردوغان به جای آنکه سیاستمداری با تصمیم‌های اقتصادی اشتباه توصیف شود، نقشآفرین مهم بین‌المللی محسوب شود. کمک‌‌‌های نظامی ترکیه به اوکراین نقشی بزرگی در مقاومت این کشور در برابر روسیه داشته است. تعامل بین ترکیه و کشورهای عضو ناتو ادامه دارد؛ اما این تعاملات و نقشآفرینی، تغییری در وضعیت اقتصادی ترکیه ایجاد نمیکند. مردم با تورم بالا که ممکن است بالاتر برود، مواجه هستند و ابهام‌ها درباره آینده سبب می‌شود که سرمایه‌گذاران خارجی علاقه چندانی به حضور در ترکیه نداشته باشند.
