مهم‌ترین مکانیزم تنظیم‌‌‌گری
تنظیم‌‌‌گری در هر بازار، اصل غیرقابل اجتنابی است و در ادبیات روز جهانی، حتی طی سال‌های گذشته، وضع عوارض بر صادرات، مهم‌ترین مکانیزم تنظیم‌‌‌گری و حمایت از بازار داخلی کشورها بوده و هست. این رویکرد در اقصی‌‌‌نقاط جهان، بارها تکرار شده و شواهد میدانی حکایت از آن دارد که ترفندی کارآ برای حمایت از صنایع و مصرف‌کننده داخلی محسوب می‌شود. اما در بازار محصولات پتروشیمیایی و پلیمرها هم‌‌‌اکنون شاهد وضع عوارض بر صادرات برخی مواد خام هستیم؛ آن هم گروه‌‌‌هایی از کالا که موردنیاز وافر صنایع داخلی هستند. پلی‌‌‌اتیلن ترفتالات‌‌‌ها، پلی‌‌‌پروپیلن‌‌‌ها و برخی از ترکیبات شیمیایی همچون استایرن منومر، دی‌اتیل هگزانول، MDI و TDI از جمله کالاهایی هستند که با کسری عرضه داخلی در برابر تقاضا روبه‌‌‌رو بوده‌اند؛ بنابراین ذات وضع عوارض در برابر صادرات آنها توجیه‌‌‌پذیر است.
نکته مهم آن است که در رویکردهای تنظیم‌‌‌گری و رگولاتوری با محوریت کمیته تخصصی پتروشیمی کارگروه تنظیم بازار، مدت‌‌‌هاست که سخت‌‌‌گیری‌‌‌های زایدالوصفی در برابر صادرات این گروه‌‌‌های کالایی صورت گرفته است.
همین نکته را می‌‌‌توان شاه‌‌‌بیت این واقعیت به شمار آورد که انتقاد از وضع عوارض صادراتی در حوزه محصولات پتروشیمی بسیار کمتر از حوزه فلزات و فولاد بوده؛ تا جایی که می‌‌‌توان گفت، تاکنون حتی انتقاد برجسته و محسوسی را شاهد نبوده‌‌‌ایم و به اظهارنظر جزئی محدود شده است. در خصوص این گروه‌‌‌های کالایی شاهد هستیم که حتی برنامه‌‌‌ریزی گستردهای برای واردات صورت گرفته و استفاده از عرضه تلفیقی در فرآیند عرضه در دستور کار قرار دارد.
تفاوت بنیادین در بازارهای مختلف
اینکه حوزه محصولات پتروشیمیایی در فاز اشتغال‌زایی اهمیت بسزایی دارد، بر کسی پوشیده نیست؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که می‌‌‌توان صنایع تکمیلی زنجیره ارزش را گسترده‌‌‌ترین حوزه اشتغال‌زای صنعتی ایران به شمار آورد. این مطلب به این معنی است که مدیریت این بازار دو مسیر متفاوت را پوشش می‌دهد؛ یکی حمایت از اشتغال و گسترش آن و دیگری مقاومت در برابر رشد قیمت‌ها برای مصرف‌کننده نهایی. این در حالی است که وزن صنایع پتروشیمیایی در سبد مصرف خانوار بسیار برجسته است و از بسته‌‌‌بندی مایعات و مواد غذایی یا البسه و پوشاک تا کفش، رنگ و رزین و همچنین مصالح ساختمانی را در بر می‌گیرد. این گستردگی، ارتباط مشخصی با مکانیزم تنظیم بازار دارد و هرگونه کاهش حجم عرضه در بازار داخلی با فوران رشد قیمت‌ها همراه خواهد بود.
در این خصوص، برخی از کالاها از اهمیت بیشتری برخوردارند. به‌جرات می‌‌‌توان گفت، مواد اولیه بسته‌‌‌بندی نوشیدنی‌‌‌هایی همچون شیر یا آب‌معدنی (پلی‌‌‌اتیلن ترفتالات بطری) یکی از مهم‌ترین پلیمرهایی است که با وضع عوارض روبه‌‌‌رو شده؛ اگرچه در گذشته نیز صادرات چندانی نداشته است. مواد اولیه پلیمری صنعت نساجی با توجه به اهمیت گسترده آنها در اشتغال‌زایی، از دیگر کالاهایی است که با عوارض صادراتی مواجه شده؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که بخش کوچکی از این کالاها که مصرف داخلی چندانی نداشته، در ماه‌‌‌های گذشته صادر شده و برآوردها حکایت از آن دارد که محصولات تولیدی از این پس با مدیریت گرید، به سمت تامین نیازهای داخلی متمایل خواهد شد. در خصوص استایرن‌منومر، دی‌اتیل هگزانول، MDI و TDI نیز اوضاع همین‌‌‌گونه است. در نهایت می‌‌‌توان به این نکته اشاره کرد که وضع تعرفه، آخرین زنجیره مدیریت بازار محصولات پتروشیمی است و می‌‌‌تواند مکمل تلاش‌‌‌های پیشین باشد. به عبارت دقیق‌‌‌تر، رویکرد مدیریتی بازار محصولات پتروشیمی در مقایسه با سایر بازارها از انسجام و یکپارچگی بالاتری برخوردار است؛ بنابراین می‌‌‌توان از این شیوه تنظیم‌‌‌گری برای سایر بازارها نیز نسخه‌‌‌برداری کرد؛ اگرچه باید به تفاوت‌‌‌های بنیادین آنها نیز توجه کرد. در پایان باید به ابزارهای مختلف در مدیریت بازار اشاره کرد که وضع عوارض، تنها یکی از این موارد است. واردات مواد اولیه موردنیاز یکی از رویکردهایی است که بدنه تصمیم‌‌‌سازی دولتی نسبت به اجرای آن اهتمام جدی داشته است. فرآیند واردات مواد اولیه و عرضه تلفیقی، در گذشته نیز تجربه شده؛ ولی گستردگی چندانی ندارد و هم‌‌‌اکنون انتظار بر این است که از این شیوه بیشتر استفاده شود. کاهش رقابت برای خرید، امکان خودنمایی بیشتر تقاضا با تعدیل سهمیه‌‌‌های خرید در بورس‌کالا و رقابت‌‌‌پذیری بیشتر تولیدکنندگان، از ویژگی‌‌‌های مهم این شیوه مدیریت بازار است که استفاده گسترده از آن، آینده بهتری را پیش‌‌‌روی صنایع تکمیلی داخلی ترسیم خواهد کرد. اما نکته مهم، تامین مواد اولیه از بازارهایی است که قیمت‌های پایین‌‌‌تری دارند. همچنین تلفیق با عرضه‌‌‌های داخلی می‌‌‌تواند به سرشکن شدن قیمت‌ها و رشد محدود نرخ منتهی شود. انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، به‌‌‌عنوان گسترده‌‌‌ترین تشکل صنعتی در حوزه محصولات پتروشیمیایی، مدت‌‌‌هاست که پیگیری‌‌‌های جدی برای استفاده از این رویکرد در کنار شیوه‌‌‌های دیگر مدیریت بازار را به کار گرفته است و این تلاش‌‌‌ها ادامه دارد. هر شیوه‌‌‌ای که به عرضه امن و گسترده مواد اولیه با قیمت رقابتی در بازار داخلی منتهی شود، قطعا مورد توجه تشکل‌های مختلف صنایع تکمیلی در حوزه محصولات پتروشیمی قرار داشته و مورد حمایت خواهد بود.
