مسیر هموار تعامل با پکن

با این حال، تحولات در روابط دو کشور صرفا به این توافق محدود نمی‌شود. برخلاف روند نزولی فروش نفت ایران به چین، به دنبال اعمال تحریم‌‌‌های نفتی از سوی دولت دونالد ترامپ، در سال ۱۴۰۰ خرید نفت ایران از سوی چین رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد. این خریدها عمدتا از سوی پالایشگاه‌‌‌های کوچک و خصوصی چینی صورت گرفته است. نکته قابل‌توجه این است که این خریدها هیچ‌گاه از سوی گمرک چین به صورت رسمی اعلام نمی‌‌‌شد تا اینکه اواخر دی‌ماه سال‌جاری، پکن رسما اعلام کرد که در ماه دسامبر حدود ۸/ ۱میلیون بشکه نفت از ایران وارد کرده است. این در حالی است که آخرین‌بار در دسامبر ۲۰۲۰ آمار رسمی واردات نفت از تهران از سوی چین اعلام شده بود. این امر دو موضوع را نشان می‌دهد؛ اول اینکه تحریم‌‌‌ها عامل مهمی در تعاملات انرژی دو کشور به شمار می‌روند؛ ثانیا، با چشم‌‌‌انداز دستیابی به توافق، بیجینگ در سیاست خود تغییر اعمال کرده است.

در سالی که گذشت، یکی از مهم‌ترین پرونده‌‌‌های پیش‌‌‌رو در سیاست خارجی کشور، پرونده گفت‌وگوهای هسته‌‌‌ای بود که چین، یکی از اعضای مذاکره‌کننده به شمار می‌رود. مقام‌‌‌های چینی در اظهارات خود عمدتا ضمن انتقاد از رویکرد آمریکا، سیاست واشنگتن در خروج از برجام را عامل وضع کنونی دانسته‌‌‌اند. به طور کلی، چین همچون دور پیشین گفت‌وگوهای هسته‌‌‌ای که به برجام ختم شد، حامی دستیابی به توافق به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد، این نگاه اساسا محصول نگرانی مقامات این کشور نسبت به ایجاد بی‌‌‌ثباتی در منطقه خاورمیانه در نتیجه شکست مذاکرات باشد که همچنان مهم‌ترین منبع تامین‌کننده انرژی چین و محل عبور ابتکار «کمربند و جاده» است. در گفته‌‌‌های مقامات چینی این موضوع نیز بارها بیان شده که آمریکا به‌عنوان اولین گام، تحریم‌‌‌ها را علیه تهران ملغا کند. این موضع حمایتی البته روابط پرتنش پکن-واشنگتن را نیز به نمایش می‌گذارد که طی سال‌های اخیر با جنگ تجاری آغاز شده و دیگر حوزه‌‌‌های ژئوپلیتیکی را نیز در بر گرفته است.

از تاریخ اول بهمن نیز پس از دو سال، مجددا ایران، چین و روسیه، مانور نظامی مشترکی را با عنوان «کمربند دریایی ۲۰۲۲» در شمال اقیانوس برگزار کردند. پکن مهم‌ترین انگیزه خود از مشارکت در این مانور نظامی را تامین امنیت دریایی می‌‌‌داند که به‌ویژه با افزایش سرمایه‌گذاری‌‌‌های چین در منطقه، به یکی از دستورکارهای مهم این کشور تبدیل شده است. این مانور مشترک، البته موضوع دیگری را نیز به نمایش می‌‌‌گذارد؛ اینکه چین عزم خود را برای تقویت حضور امنیتی خود در منطقه خلیج‌فارس جزم کرده است.

با وجود تحولات فوق، برای سال پیش‌رو دو مساله مهم قابل ذکر است؛ اول اینکه چین در روابط با ایران همچنان ملاحظاتی را رعایت خواهد کرد که از جمله مهم‌ترین آنها حفظ روابط برابر میان رقبای منطقه‌‌‌ای در منطقه خاورمیانه است. در حال حاضر، عمده این کنشگران، از جمله اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس، از مهم‌ترین شرکای چین به شمار می‌‌‌روند. از سوی دیگر، در صورت تحقق توافق هسته‌‌‌ای میان ایران و ۱+۵ و لغو احتمالی تحریم‌‌‌ها، یکی از موانع مهم پیش‌روی توسعه روابط اقتصادی و زیرساختی ایران و چین نیز از بین خواهد رفت.