بحران روی دور تند

نخستین موضوع، گستردگی تحریم‌‌های بین‌المللی علیه روسیه است. تدابیری که به شکل جمعی علیه این کشور اتخاذ شده، تدابیری منحصربه‌فرد بوده است. شکی وجود ندارد که این تدابیر بر اقتصاد روسیه اثرات بزرگی خواهد داشت و احتمال شدت پیداکردن این تدابیر وجود دارد. دومین موضوع، اثرات این تحریم‌‌ها بر اقتصاد روسیه است. به نظر می‌رسد، تولید ناخالص داخلی روسیه طی سه‌ماه دوم سال‌جاری میلادی کاهش دورقمی خواهد داشت. دولت روسیه کنترل جریان سرمایه را آغاز کرده و صادرکنندگان باید بخش عمده درآمد خود را به روبل تبدیل کنند. بانک‌مرکزی نرخ‌های بهره را دوبرابر کرده است. اینها اقدامات اولیه برای مقابله با بحران هستند؛ اما بحران شدت پیدا خواهد کرد و مشخص نیست برنامه‌های بعدی دولت و بانک مرکزی روسیه چیست.

بانک‌مرکزی برای حفظ ثبات ارزش روبل، اقداماتی انجام داده؛ اما آنچه بسیار مهم است، اقدامات مردم و شرکت‌هاست. اگر آنها به سمت خرید‌‌ دلار حرکت کنند، بحران پدید خواهد آمد؛ زیرا ارز کافی برای تامین این تقاضا وجود ندارد. دولت روسیه سعی می‌کند مردم را متقاعد کند که پول خود را به روبل نگه دارند و به خرید دلار اقدام نکنند. دولت همچنین از مردم خواسته است پول خود را از سیستم بانکی خارج نکنند.

موضوع بعدی، تاثیر این تحولات بر مردم عادی است. بحران اقتصادی کنونی بدترین بحرانی است که بسیاری از مردم در عمر خود مشاهده کرده‌اند و ممکن است دولت برای حفاظت از اقتصاد، تدابیر ریاضت‌جویانه‌ای اتخاذ کند؛ یعنی سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌ها، آموزش و... به‌شدت کاهش یابد. مردم از پیش با دشواری‌‌هایی روبه‌رو بوده‌‌اند و میزان پس‌انداز آنها زیاد نیست. آنچه رخ خواهد داد، شببه رویدادهای اوایل دهه ۱۹۹۰ است؛ یعنی کاهش یا از بین رفتن پس‌اندازها، اعمال کنترل بر جریان سرمایه، کاهش دورقمی تولید ناخالص داخلی، عدم‌امکان معامله به ارز خارجی و... .

موضوع دیگر این است که آنچه در روسیه رخ داده و تنش‌‌ها بین این کشور و غرب، بر اقتصاد جهان تاثیر می‌‌گذارد و این تاثیرگذاری از کانال‌های مالی و تجاری خواهد بود. از آنجا که روسیه صادرکننده بزرگ بسیاری از مواد خام، به‌ویژه نفت و گاز است، شاهد رشد قیمت‌ها بوده‌ایم. همچنین روسیه صادرکننده فلزات گرانبها، مواد خام معدنی و محصولات کشاورزی است. اوکراین نیز در بازار برخی فلزات و محصولات کشاورزی نقش بزرگی دارد. افزایش قیمت‌ها به رشد نرخ تورم در اقتصادهای بزرگ منجر خواهد شد و بانک‌های مرکزی مجبور خواهند بود نرخ‌های بهره را با سرعت بالا ببرند. از سوی دیگر، وضعیت به وجود آمده، اثرات منفی بر رشد اقتصادی جهان و بازارهای مالی خواهد داشت.

این پرسش مطرح است که آیا امکان شدت پیدا کردن تحریم‌‌ها وجود دارد و اگر پاسخ مثبت است، به چه شکل خواهد بود؟ به نظر می‌رسد شدت پیدا کردن تحریم‌‌ها می‌تواند به شکل سخت‌گیری بیشتر بر تعاملات بانک مرکزی روسیه با سیستم‌های مالی جهان و قطع دسترسی تعداد بیشتری از بانک‌های روسیه به سوئیفت یا مانع‌تراشی در برابر صادرات این کشور باشد. موضوع دیگری که مطرح است، این است که اگر دو طرف، یعنی غرب و روسیه به این نتیجه برسند که باید از تنش‌ها کاست، امکان حرکت در این مسیر وجود دارد یا نه. واقعیت این است که گزینه‌های مختلفی روی میز است و باید به این نکته توجه کرد که تحریم‌های اقتصادی بخشی از ابزارهای سیاست خارجی، روابط بین‌الملل و ابزارهای دفاعی و نظامی است. تحریم‌‌ها بر مردم عادی روسیه، ثروتمندان، شرکت‌ها، بودجه دولت و روابط این کشور با جهان اثر می‌گذارند و در آینده ابعاد این اثرگذاری مشخص‌تر خواهد شد.