اقتصاد خلاق با «وب ۳»

دکتر کمیل احمدی لیوانی پژوهشگر اقتصادی شکل‌‌گیری اینترنت، تغییری اساسی در نحوه ارتباط افراد و تبادل اطلاعات ایجاد کرد، اما با وجود پیشرفت‎های چشمگیر فعلی، وب در ابتدا شبیه کتابخانه‌‌ای بود که تنها برای بارگذاری اطلاعات مورد استفاده قرار می‌‌گرفت و به همین دلیل «وب اطلاعات» نامیده می‌‌شد. اگرچه به‌‌طورقطع، دسترسی بیشتر و البته دموکراتیک‌‌تری به اطلاعات ایجادشده بود، ولی اجازه همکاری یا ویرایش محتوا، به کاربران داده نمی‌‌شد و تنها تعداد محدودی از افراد امکان این امر را داشتند، این دقیقا همان نقطه‌‌ای بود که وب ۲، تمایز خود را هویدا کرد یعنی تولید محتوا با مشارکت فعال کاربران.

  وب ۲ به‌‌عنوان بستری برای تولید محتوا

براساس تغییرات ایجاد شده در بستر اینترنت، امکان ایجاد حساب‌‌های کاربری فراهم شد؛ شبکه‌‌های اجتماعی متولد شدند و تلفن‌‌های همراه به‌‌عنوان بخش جدایی‌‌ناپذیر از زندگی ما درآمدند. فیس‌‌بوک، لینکدین، اینستاگرام، یوتیوب و بسیاری دیگر از پلتفرم‌‌هایی که هر روزه از آنها استفاده می‌‌کنیم، در این فضا قرار می‌‌گیرند، فضایی که همه‌ افراد دارای امکان اتصال به اینترنت، این فرصت را می‌‌یابند که به ستاره‌‌هایش تبدیل شوند. با نگاهی اجمالی به تعدادی از اتفاقاتی که در هر ۶۰ ثانیه از سال ۲۰۲۱ روی بستر وب۲ رخ داده است، به روشنی می‌توانیم به حجم محتوای تولید شده پی ببریم. محتوایی که ذیل اقتصاد خلاق تعریف می‌شود.  اندازه کل اقتصاد خلاق بیش از ۱۰۰‌میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و ۵۰‌میلیون نفر در سراسر جهان خود را خالق و تولیدکننده محتوا می‌‌دانند. عددی که هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. این‌‌گونه از اقتصاد، شامل مفهومی گسترده از ۱۵ صنعت مختلف می‌شودکه در بستر وب عرضه شده و در معرض تماشا و بهره‌‌برداری قرار گرفته است.

  مشکلات وب ۲ برای فعالان حوزه اقتصاد خلاق

به‌‌رغم تمام امکاناتی که برای کاربران و تولیدکنندگان محتوا در بستر وب ۲ فراهم شده است، درشرایط کنونی، نقاط ضعف متعدد این فضا، بروز و ظهور آشکاری یافته است. با نگاهی به زندگی روزمره به‌‌صراحت می‌توان دریافت که غول‌‌های فناوری مثل گوگل و فیس‌‌بوک، چگونه کاربران خود را ترغیب می‌‌کنند تا در ازای آسودگی بیشتر، از خیر حریم ‌‌خصوصی خود بگذرند و تمام داده‌‌های شخصی خود را هر لحظه در اختیار این شرکت‌ها قرار دهند. امری که می‌توان آن را به تعبیر شوشانا زوبوف«تصاحب یکسویه تجربه زیست انسانی و استفاده از آن به‌‌عنوان ماده خام برای خلق داده‌‌های رفتاری» خواند. در این خصوص به‌‌طور مشخص، مشکلات مربوط به مالکیت، تمرکز بیش از حد و عدم‌امکان جابه‌جایی ارزش در بستر وب را می‌توان به‌‌عنوان معضلات وب ۲ برای فعالان عرصه اقتصاد خلاق برشمرد.

نسخه وب ۲، برای مالکیت محتوا ساخته نشده است و به تعبیری، تاکنون حقوق مالکیت در وب گم شده بود. در این بستر راهی برای تخصیص ارزش به دارایی‌‌های دیجیتال یا برای تبادل ارزش دارایی دیده نشده است. به‌‌عنوان مثال شما در صورت تمایل می‌توانید هر فیلمی را از یوتیوب دانلود کنید بدون آنکه خالق اثر از این امر مطلع شود یا ارزشی از قبل این موضوع تحصیل کند. همچنین وب ۲ بستری متمرکز است که بین چند شرکت بزرگ به اشتراک گذاشته شده است و سازماندهی واقعی این فضا توسط این شرکت‌ها رخ می‌‌دهد. علاوه بر این، عدم‌شراکت تولیدکنندگان محتوا در مالکیت پلت‌فرم‌‌ها نکته مشخصی است که شاهد آن هستیم، به‌‌گونه‌‌ای که نه‌‌تنها نسبت به مالکیت در پلتفرم که حتی نسبت به مالکیت محتوای تولید شده توسط تولیدکنندگان محتوا در درون پلتفرم‌‌ها نیز شک و تردید جدی وجود دارد.

  وب ۳ راهکاری غیرمتمرکز برای اقتصاد خلاق

در مقابل این جریان، مجموعه‌‌ای ازفناوری‌‌هایی که به نوعی با فناوری بلاک‌چین مرتبط هستند، قرار دارند که همگی در یک نقطه به هم پیوند می‌‌خورند و آن نقطه، جایی نیست جز وب ۳. دارایی‌‌های دیجیتال، امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)، قراردادهای هوشمند، توکن‌‌های غیرمثلی(NFT) و سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز(DAO) در بستر وب ۳، کاربردی حیاتی می‌‌یابند و اشکال جدیدی از همکاری انسانی را امکان‌‌پذیر می‌‌سازند که ماحصل آن، به نفع فعالان حوزه اقتصاد خلاق رقم می‌‌خورد. این بستر با زیرساخت‌‌هایی تعریف می‌شود که نه تنها نحوه حرکت ارزش را در سراسر جهان تغییر می‌‌دهد، بلکه یک تحول شگرف در شیوه استفاده افراد و جوامع از فناوری ایجاد می‌‌کند، به‌‌گونه‌‌ای که تولید محتوا و ارزش از دست کنشگران متمرکز گرفته می‌شود و گروه‌‌های غیرمتمرکز مردم و امکانات تقریبا نامحدودی از فناوری‌‌ها، اشکال جدیدی از مالکیت و همکاری را خلق می‌‌کنند. برخی ابزارهای اصلی طراحی شده برای این منظور را می‌توان به شکل زیر  توصیف کرد:

توکن‌‌ها: بخش مهمی از محتوای خلق شده در این فضا از طریق توکن‌‌ها به ارزش قابل انتقال در بستر وب ۳ تبدیل می‌شود و متناسب با نیازهای ایجادشده، توکن‌‌های متفاوتی خلق شده‌‌اند که هریک جنبه‌‌ای از اقتصاد خلاق را حمایت می‌‌کنند. از یکسو، با توکن‌‌های غیرمثلی، برای اولین بار مشخص شد که سازندگان دارایی‌‌های دیجیتال می‌توانند کار خود را به‌‌طور دقیق قیمت‌گذاری و توزیع کنند و همچنین مصرف‌کنندگان می‌توانند یک دارایی دیجیتال را خریداری کرده و صاحب آن شوند. یا به تعبیر دیگر، اکنون می‌توان از تولید محتوای دیجیتال نیز درآمدزایی کرد. از سوی دیگر توکن‌‌های اجتماعی که توکن‌‌هایی حول یک برند، جامعه یا اینفلوئنسر هستند، ایجاد شده‌‌اند که انواع مختلفی از نشانه‌‌های اجتماعی مانند نشانه‌‌های فردی و توکن‌‌های مربوط به یک اجتماع خاص را شامل می‌‌شوند و به وسیله آنها، تعلق خاطر و هواداری ابراز شده و براساس آن ارزش خلق می‌شود.

  قراردادهای هوشمند: در حالی که توکن‌‌ها سوخت وب ۳ هستند، قراردادهای هوشمند، فناوری توانمندی هستند که امکان تراکنش‌‌ها را بدون نیاز به واسطه‌‌های شخص ثالث فراهم می‌‌کند. این موضوع به هنرمندان، تولیدکنندگان محتوا، شرکت‌ها و جوامع اجازه می‌‌دهد تا ارزش (دارایی‌‌ها، ارزها، اموال و... ) را به‌‌طور شفاف با یکدیگر مبادله کنند. قراردادهای هوشمند می‌توانند برنامه‌‌هایی باشند که زمانی اجرا می‌‌شوند که شرایط از پیش تعیین‌‌شده، برآورده شوند. یک مثال ساده این است که توکن‌‌ها (وجوه) می‌توانند در یک الگوی نگهداری خاص باشند تا زمانی که گیرنده کار را کامل کند و سپس به توکن‌‌ها منتقل شوند.  همچنین قرارداد هوشمند به همه می‌‌گوید که صاحب یک محتوای تولید شده کیست، همان‌گونه که در NFT، محتوا به دارایی‌‌های دیجیتال قابل حمل تبدیل شده است تا بتوان آن را در هر نقطه از اینترنت منتشر کرد.

وب ۲ اگرچه تولید و مصرف محتوا را آسان‌‌تر کرده، اما محافظت از آن را سخت‌‌تر کرده است. اکنون اما با استفاده از توکن‌‌های غیرمثلی و سوابق مبتنی بر بلاک‌چین که مالکیت دیجیتالی اقلامی مانند هنر، کلکسیون‌‌ها و موسیقی را نشان می‌‌دهد، سازندگان می‌توانند به جریان‌‌های درآمدی جدید و پیشرفته دسترسی داشته باشند و با کاربران و طرفداران به روش‌‌های جدید نوآورانه تعامل برقرار کنند. به تعبیر دیگر، جایی که ارزش هست، مالکیت هم هست و کاربران باید این آزادی را داشته باشند که انتخاب کنند که داده‌‌ها و محتوای تولیدشده به‌‌واسطه فعالیت آنها کجاست و چه کسی اجازه دسترسی به آن را دارد. با جدا کردن محتوا از خود برنامه، کاربران می‌توانند نحوه استفاده از داده‌‌های خود را به‌‌درستی مدیریت کنند. در انتها باید گفت باوجود ابزارهای فراوان موجود در این بستر، آنچه به‌‌عنوان یک اصل اساسی می‌توان برشمرد، در حقیقت در یک تغییر ساده در ذهنیت نهفته است که از آن تحت عنوان حرکت از اینترنت تبادل اطلاعات به اینترنت تبادل ارزش می‌توان نام برد. اقتصاد خلاق بیش از همه، از این خاصیت وب ۳ بهره‌‌مند خواهد شد.