مسیر عبور از تحریمها؟
علاوه بر اینکه این سازمان جنبه امنیتی دارد، به‌تدریج جنبه سیاسی و اقتصادی هم پیدا کرد. در سال ۱۳۸۶، زمانی که اینجانب سفیر ایران در چین بودم، برای نخستین بار یادداشت درخواست عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای را به دبیرکل سازمان در پکن تقدیم و توضیحات لازم را در خصوص آمادگی ایران برای عضویت بیان کردم. در همان زمان، قرار شد پیگیری‌‌‌های لازم طی مراحلی برای عضویت ایران در این سازمان انجام شود.
اما اقدمات برای عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، با فضاسازی‌‌‌های شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی ایران بابت قضیه هسته‌‌‌ای و همچنین صدور قطعنامه‌های پی در پی علیه کشورمان همراه شد. در نتیجه، اعضای سازمان همکاریهای شانگهای در این فضا تصمیم گرفتند که از عضویت رسمی ایران در این سازمان صرف نظر کنند و ایران، به عنوان عضو ناظر در کمیسیون‌‌‌های مختلف سازمان حضور داشته باشد تا فضای بین‌المللی علیه ایران تغییر کند.
طی چهار تا پنج سال گذشته، تحولات پر فراز و نشیبی را در خصوص سطح روابط بین‌المللی ایران شاهد بودیم. امروز شرایط منطقهای و بین‌المللی و همچنین شرایط ایران و آمریکا نسبت به ۱۴سال پیش تفاوت زیادی دارد، به‌گونه‌‌‌ای که امروز آمریکا مجبور است ادعای تک‌ابرقدرتی را کنار بگذارد.
از سوی دیگر، سازمان همکاریهای شانگهای، به‌عنوان یک سازمان صاحب نقش و موقعیت در بخش‌‌‌های سیاسی و اقتصادی در صحنه جهانی شناخته شده است. ایران نیز به عنوان یک دولت تاثیرگذار در خاورمیانه و حتی فراتر از خاورمیانه مطرح است. بنابراین شرایط منطقهای و بین‌المللی برای سازمان همکاریهای شانگهای تغییر یافت و این سازمان برای عضویت رسمی ایران اعلام آمادگی کرد. البته تغییر دولت ایران هم در این زمینه بیتاثیر نبود، به‌طوری که پیگیری‌‌‌های دولت جدید در نهایت نتیجه داد و ایران رسما به عضویت سازمان همکاریهای شانگهای درآمد.
این نکته را نباید فراموش کرد که عضویت ایران را نمی‌توان به دولت فعلی یا دولت قبل نسبت داد، بلکه تحولات منطقهای و بین‌المللی ایران، روابط چین و ایران و روابط ایران با سایر کشورها زمینه‌‌‌ساز شد تا سازمان همکاریهای شانگهای، عضویت دائم ایران را بپذیرد. مضاف بر اینکه باید دقت کرد، تصمیم‌گیری در دستگاه‌های دولت‌های مختلف دنیا دقیقا بر اساس منافع و مصالح کلی دولت‌‌‌هاست و به افراد ارتباطی ندارد. بنابراین اگر فرد یا افرادی عضویت ایران را به دولت خاصی ربط دهند یا حتی نقش دولت‌‌‌ها را نادیده بگیرند، هر دو گروه دچار خطا شده‌اند.
ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که یکی از عواملی که تاثیر زیادی بر عضویت ایران در این سازمان داشت، قضایای افغانستان بود. چین، روسیه و سایر اعضای سازمان همکاریهای شانگهای احساس کردند که حضور ایران در این سازمان می‌تواند در حل و فصل مساله و آرام شدن وضعیت در منطقه کمک کند.
اما آینده؛ با عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، طبیعتا وضعیت سیاسی، بین‌المللی و حتی اقتصادی ایران ارتقا پیدا می‌کند؛ زیرا ایران جزئی از یک مجموعه است که علاوه بر گسترش جغرافیایی و دارا بودن بازار بزرگ اقتصادی، دارای دو عضو دائم در شورای امنیت سازمان ملل است. به این ترتیب، این عضویت به ارتقای موقعیت و تقویت مواضع ایران بسیار کمک می‌کند.
نکته دیگری که طبعا حائز اهمیت است، این است که سازمان همکاریهای شانگهای با عضویت رسمی ایران، در خصوص حل و فصل بخشی از مسائل غرب آسیا، قطعا فعال‌‌‌تر و هماهنگ‌‌‌تر خواهد شد. در خصوص قضیه افغانستان نیز سازمان همکاریهای شانگهای می‌‌‌داند که باید به‌گونه‌‌‌ای مدیریت و هدایت شود تا با همکاری همسایگان این کشور تحولات رخ‌داده جای نگرانی نداشته باشد.
از دیگر ویژگی‌‌‌های عضویت ایران در این سازمان، کاهش اثر تحریمها خواهد بود؛ چرا که اعضای شانگهای تمایل بیشتری به یک عضو دائم سازمان دارند و در پذیرش تحریم‌‌‌های تحمیلی آمریکا قطعا مانند گذشته عمل نخواهند کرد که این موضوع برای ایران فرصت مغتنمی است. به علاوه اینکه سازمان همکاریهای شانگهای به لحاظ تکنولوژی، انرژی، سرمایه و بازار فرصت بسیار خوبی را فراهم می‌کند.
از همه این موارد مهم‌تر این است که با توجه به شرایط موجود جهانی، ایران در سازمان‌های بین‌المللی دیگر هم از موقعیت بهتری برخوردار خواهد شد؛ چرا که مورد حمایت کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای در سایر مجامع و سازمان‌ها قرار خواهد گرفت و این طبعا در ارتقای جایگاه و تقویت مواضع ایران بیتاثیر نخواهد بود. در عین حال، نباید همکاریهای امنیتی را در پی این عضویت نادیده گرفت. همکاریهای امنیتی ایران و شانگهای حائز اهمیت است، این سازمان در حوزه تقویت مسائل امنیتی اقدامات زیادی انجام داده که به نظر می‌رسد از این منظر نیز برای ایران اهمیت ویژهای دارد.
کمیته امنیتی سازمان تقریبا از کمیته‌‌‌هایی است که به طور دائم فعال است و در طول ۲۰ سال گذشته نیز توانسته اقدامات بزرگی برای جلوگیری از خسارات جریان‌‌‌های مداخله‌‌‌گر خارجی در داخل کشورهای عضو انجام دهد. به همین دلیل امروز مشاهده می‌کنیم که در آسیای میانه، چین و روسیه به طور نسبی به‌رغم تلاش غربی‌‌‌ها در ۲۰سال گذشته امنیت خوبی برقرار بوده است و از این به بعد نیز قطعا بر این موضوع تاکید خواهند کرد؛ چرا که پیشرفت سیاسی و اقتصاد سازمان همکاریهای شانگهای مستلزم قدرت امنیتی و دفاعی است. ضمن اینکه در چین دوره‌‌‌های ویژهای برای اعضای شانگهای وجود دارد که به تقویت همکاریهای امنیتی و دفاعی اعضا می‌‌‌پردازد.
