توفیق اجباری در دوران پاندمی
از یک منظر، ویروس کرونا بی‌شباهت به فناوری‌های دیجیتال نیست و دست‌کم در زمینه معایب و مخاطرات، شباهت‌هایی با هم دارند؛ هردو مردم را به فاصله‌گیری اجتماعی و ارتباط غیرحضوری وامی‌دارند، هردو ساختارهای سنتی کسب‌وکارها را به چالش می‌کشند و بیکاری‌های سرسام‌آور ایجاد می‌کنند، تنهایی را رواج می‌دهند و خیلی مشابهت‌های دیگر. غیر از اینکه ویروس کرونا برخلاف فناوری‌های دیجیتال، هیچ فایده ظاهری و جذابیتی ندارد، آثار مخرب آن به‌سرعت و بی‌رحمانه زمان را به جلو می‌برد و از این نظر می‌توان کرونا را فرزند ناخواسته، خبیث و زودرس دنیای دیجیتال دانست.
کرونا کسب‌وکارهای سنتی و ساختارها و فرآیندهای سنتی کسب‌وکارهای استارت‌آپی اقتصاد دیجیتال را با مخاطره جدی مواجه کرده است. زیربخش‌های هسته اقتصاد دیجیتال، شامل مخابرات، خدمات فناوری اطلاعات و تولید نرم‌افزار و تجهیزات سخت‌افزار، در کوتاه‌مدت به خاطر برخی فرآیندها و ساختارهای سنتی غیردیجیتال خود یا اختلال در زنجیره تامین سنتی با وقفه‌هایی مواجه شدند، اما به‌سرعت با رشد تقاضا در بازار و اثرپذیری مثبت از پاندمی، شاهد رشد کسب‌وکارها و افزایش اشتغال بودند. اپراتورهای اصلی مخابرات، اپلیکیشن‌های ویدئوکنفرانس آنلاین، خرید‌های آنلاین، سلامت، رسانه و سرگرمی، چت‌های ویدئویی و رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی نمونههایی از کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌هایی هستند که با رشد خوبی مواجه شده‌اند.
در بخش اقتصاد دیجیتال، یعنی کسب‌وکارهای پلتفرمی و خدمات زیرساختی دیجیتال هم شاهد رشد اقتصادی و اشتغال هستیم. سکوها و درگاه‌های فروش برای کسب‌وکارها و فضای اشتراکی فروش برای کارآفرینان و اصناف، کمپین‌های تبلیغاتی و فروش و بازاریابی آنلاین برای کسب‌وکارها نمونههایی از این موارد هستند. ارائه خدمات مشاوره و راهنمایی برای مدیریت، داده‌کاوی و دورکاری کارکنان کسب‌وکارها و واحدهای صنفی سنتی، همچنین سرویس‌های مالی و فین‌تک‌ها هم نمونه فرصت‌های خوب توسعه استارت‌آپ‌ها هستند.
در بخش اقتصاد دیجیتالی‌شده، یعنی کسب‌وکارها و خدمات کاربردی دیجیتال، غیر از زمینه‌هایی نظیر گردشگری، حمل‌ونقل مسافر اینترنتی، سفارش و تحویل غذا و خرید بلیت آنلاین که به دلیل محدودیت‌های تردد و قرنطینه‌های طولانی گاه و بیگاه، شاهد کاهش چشمگیر ۷۰ تا ۸۰ درصدی تقاضا و رکود اقتصادی و تعدیل نیروی انسانی بودند، سایر کسب‌وکارها نظیر فروشگاه‌های اینترنتی، آموزش و سلامت الکترونیک، پرداخت غیرحضوری، پست، پیک، خدمات حمل‌ونقل کالا و لجستیک الکترونیکی، آموزش آنلاین، تولید محتوا و خدمات انتقال ویدئویی آنلاین رشد چشمگیری داشته‌اند که از ۲۵ تا ۴۰۰ درصد گزارش شده است.
به‌طور کلی، استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای دیجیتالی که ماهیت حمل‌ونقل مسافر و تردد فیزیکی یا رویارویی و گردهمایی انسان‌ها را دارند یا به ساختار و زنجیره تامین سنتی و انسان‌محور وابسته هستند، به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد دیجیتال مشمول کاهش تقاضا، رکود اقتصادی و تعدیل نیرو بودند، به‌طوری که حدود ۴۰ درصد شرکت‌های بزرگ حوزه فناوری اطلاعات، بعضا تا ۵۰ درصد مجبور به تعدیل موقت یا دائم نیروی انسانی خود شده‌اند. اما سایر بخش‌های اقتصاد دیجیتال با رشد چشمگیر و پایداری مواجه شده‌اند و شاهد هم‌زیستی خوب و بازی همکارانه کرونا با فناوری‌های دیجیتال هستیم.
کرونا به ما نشان می‌دهد که چه بخش‌هایی از ساختارهای اداری و کسب‌وکارهای ما در دنیای اقتصاد دیجیتال آسیب‌پذیرند و دیر یا زود با رکود اقتصادی مواجه می‌شوند و اثر نامطلوب خود را هم در همان بخش‌ها، ولو در کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌های دیجیتال، می‌گذارند. همچنین به ما می‌گوید که کدام کسب‌وکارها ناپایدارند و در آینده جایی ندارند، چه فرآیندهایی نیاز به بازنگری دارند، چه مشاغلی از بین می‌روند و چه مشاغل و مهارت‌هایی در دنیای دیجیتال پیش رو مورد نیازند. همچنین کرونا فرصت‌های شغلی، ایده‌ها و مدل‌های جدید کسب‌وکار برای استارت‌آپ‌های دیجیتال را نمایان ساخته است. موج اقتصاد دیجیتال به‌عنوان محرکی قدرتمند و دامنه‌دار با سرعت رشد ۵/ ۲ برابر نسبت به اقتصاد سنتی که با بروز پاندمی کرونا بیشتر هم شده است، جهان را درمی‌نوردد و دیر یا زود شاهد رکود اقتصادی، بیکاری‌های سرسام‌آور و بحران‌های جهانی در حوزه اقتصاد سنتی و کسب‌وکارهای این بخش خواهیم بود. حالا کرونا با نشان‌دادن پرده‌ای از دنیای پیش‌رو، باور‌پذیری آن را برای ما بیشتر کرده و باید بیش از پیش و مجدانه مهیای دنیای اقتصاد دیجیتال و شبه‌پاندمی فناوری‌های برانداز دیجیتال شویم.
طبیعی است که در کوتاه‌مدت، تمرکز بیشتر دولت‌ها بر مهار بیماری کرونا، کنترل مرگ‌ومیرها و مقابله با بحران‌ها و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن باشد، اما با ادامه‌دار شدن بیماری که بعضا تا یک دهه نیز پیش‌بینی می‌شود، در ادامه، سیاستگذاری و سرمایه‌گذاری برای توسعه همه‌جانبه اقتصاد دیجیتال، به‌عنوان راهکاری برای غلبه بر رکود اقتصادی زودرس ناشی از کرونا که دیر یا زود در عصر دیجیتال دامنگیر تمامی کشورهای جهان می‌شد، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
