سیستم یکپارچه اطلاعات شهروندان
تدوین نظام کدینگ خدمات رفاهی
در حوزه ساماندهی کالاهای کشور، اولین اقدام، تعریف نظام کدینگ کالایی است که ایران‌کد، کدIRC اقلام سلامت‌محور و HS گمرک از این قبیل هستند که امکان تمییز یک کالا از کالای دیگر را فراهم می‌کنند و در تمام اسناد و مدارک مثبته، کدینگ کالا درج خواهد شد. در حوزه خدمات رفاهی این رویه وجود ندارد. همه خدمات، از خدمات نقدی و یارانه‌ها گرفته تا خدمات غربالگری، بیمه بیکاری، بیمه کارگران ساختمانی و ده‌ها خدمت رفاهی دیگر باید مبتنی بر استانداردهای کدینگ جهانی و با نگاه به وضعیت داخل کشور، دارای کدینگ یکپارچه و استاندارد شوند، به نحوی یک خدمت در همه دستگاه‌ها دارای کد واحد باشد.
طراحی و استقرار نظام ثبت یکپارچه در حوزه رفاهی کشور
کشورهای پیشرو در حوزه دولت الکترونیک نظیر استونی، موفقیت خود را در گرو اقدامات کوچک، ولی اثرگذار نظیر ثبت یکپارچه (Singee Registry) می‌دانند، به این معنا که خانوار یک جا ثبت شود، آدرس محل اقامت افراد یک جا ثبت شود، معلولیت، بیکاری، اشتغال، تحصیلات، ازکارافتادگی و همه حالات و وضعیت‌هایی که در نظام رفاهی به فرد و خانوار وی بازمی‌گردد، صرفا یک جا و در یک دستگاه ثبت شود. پایگاه ملی اطلاعات رفاه ایرانیان در وزارت رفاه، ظرفیت‌های لازم را برای قرار گرفتن به‌عنوان محور نظام ثبت یکپارچه داراست. همه دستگاه‌ها اولا باید مکلف شوند اطلاعات موردنیاز این پایگاه را تامین کنند؛ ثانیا در اقلام اطلاعاتی موردنیاز این پایگاه، باید دستگاهی به‌عنوان دستگاه مرجع و متولی در آن قلم داده‌ای مشخص شود. به‌طور مثال ثبت احوال باید متولی اطلاعات هویتی، ساختار خانوار و محل سکونت خانوار باشد. همچنین این پایگاه باید به همه دستگاه‌های ذی‌نفع در حوزه رفاه سرویس برخط ارائه دهد.
ایجاد تعریف و بانک اطلاعاتی یکپارچه و یکتا (Unique) از خانوار
پایه و اساس نظام رفاهی کشور، خانوار است. برخی از کشورها تعریف خانوار را محدود به روابط خویشاوندی دانسته و برخی مبنای خانوار را دارا بودن هم‌زیستی می‌دانند و افرادی که زیر یک سقف زندگی می‌کنند را خانوار قلمداد می‌کنند. در کشور تعریف خانوار یکسان نیست! این یعنی همه سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها که با خانوار مرتبط هستند، با مشکل مواجه خواهند شد. سازمان ثبت احوال (ثبت احوال اربعه افراد مبتنی بر رابطه پدر، همسر و فرزندان)، سازمان ثبت اسناد و املاک (ثبت ازدواج و طلاق در دفترخانه‌های ازدواج و طلاق)، مرکز آمار ایران (سرشماری نفوس و مسکن)، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها (ثبت و به‌روزرسانی خانوار متقاضی دریافت یارانه)، کمیته امداد حضرت امام (ره) و سازمان بهزیستی (ثبت خانوار براساس استانداردهای داخلی این دو سازمان) و سایر نهادهای حمایتی و ارگان‌های دیگر، به فراخور موضوع، اقدام به ثبت اطلاعات خانوار کرده‌اند. این یعنی آغاز مغایرت‌های آماری و نارضایتی‌هایی که از نظام رفاهی و حمایتی کشور شکل خواهد گرفت، بنابراین ثبت یکپارچه اطلاعات خانوار از جمله تحولات جدی در نظام اطلاعاتی پس از انقلاب خواهد بود. قطعا محور این تحول باید سازمان ثبت احوال کشور باشد.
کالابرگ الکترونیکی و مدیریت زنجیره تامین کالا با محوریت خانوارها
درک ملموس مردم از وضعیت معیشتی خانوار خود معطوف به سبد کالاهای اساسی نظیر گوشت، مرغ، برنج، روغن و شکر است که در مجموع حدود ۸۶کالا هستند. برخی از این کالاها برای مردم بسیار مهم هستند و گرانی و کمبود این کالاها طی چند سال اخیر، صدای همه رسانه‌ها، مردم و دستگاه‌های نظارتی را درآورده است. همیشه هم اختلاف بر سر این است که به مردم یارانه مستقیم بدهیم و دیگر به تولیدکننده و واردکننده یارانه پرداخت نکنیم. آنچه به تجربه آزموده شده، برداشتن یارانه در زنجیره تامین است. به این دلیل که معمولا یارانه‌ها در مسیر رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی دچار انحراف شده و تنها کسی که بهره‌ای از آن ندارد، مردم هستند! پیشنهاد مشخص این است که به جای صدور کارت‌های هوشمند و امثالهم، میزان سهمیه خانوار در قالب اعتبار کالایی یا بن‌کارت، به صورت اعتبار و غیرقابل برداشت باشد و به حساب سرپرست خانوار واریز شود. به‌طور مثال یک خانوار چهارنفره به صورت ماهانه معادل ریالی خرید ۴کیلوگرم مرغ را همانند کارت هوشمند سوخت دریافت خواهد کرد. سرپرست خانوار می‌تواند با مراجعه به همه فروشگاه‌های کوچک و زنجیره‌ای، سهمیه خود را با کشیدن کارت بانکی دریافت کند. وی صرفا مابه‌التفاوت قیمت کالا و یارانه پرداختی توسط دولت را پرداخت خواهد کرد. در این حالت مطمئن خواهیم بود که اولا در کدام فروشگاه چه میزان کالا به چه کسی فروخته شده است و جلوی احتکار و برون‌رفت کالا به بازار سیاه گرفته خواهد شد، ثانیا از اصابت دقیق یارانه پرداختی به ذی‌نفع آن که خانوارها هستند، اطمینان پیدا می‌کنیم. زیرساخت اجرای این پروژه در نظام رفاهی و نظام بانکی کشور به‌طور کامل وجود دارد. اگر وزارت صمت اراده و عزم لازم را برای رهگیری کالا در زنجیره تامین کالا تا نقاط عرضه پیدا کند، این پروژه در سال جاری قابلیت اجرا در سطح ملی را دارد. همچنین پول نقد هم پرداخت نکرده‌ایم و جلوی افزایش تورم و نقدینگی را گرفته‌ایم و با پدیده‌هایی مثل صف توزیع کالا هم مواجه نخواهیم شد.
پنجره واحد خدمات حمایتی و رفاهی کشور
یکی از اقداماتی که حداقل دو دهه به‌طور جدی در دستور کار کشورهای مختلف بوده، ایجاد پنجره واحد در حوزه‌های مختلف است. مزیت ایجاد پنجره واحد، عبور از محدودیتهای ساختاری و بوروکراتیک در نظام اداری کشور برای تجمیع و یکپارچه‌سازی خدمات است. به‌لحاظ سیستمی ایجاد این یکپارچگی خیلی راحت اتفاق می‌افتد. پنجره واحد تجارت، پنجره واحد گمرک (سامانه جامع امور گمرکی) و سامانه تیتک (سامانه یکپارچه سازمان غذا و دارو) از جمله این موارد هستند که جلوی مراجعات متعدد کاربران به دستگاه‌ها و سامانه‌های مختلف را گرفته‌اند و به‌نسبت حس خوبی از اینکه برای دریافت خدمت صرفا با یک سامانه و یک درگاه مواجه هستند، به گروه‌های ذی‌نفع خود منتقل کرده‌اند. در حوزه بیمه‌های بازنشستگی، بیمه‌های اجتماعی، بیمه بیکاری، زنان سرپرست خانوار و سایر خدمات حوزه رفاهی، افراد وقتی از سامانه‌های متعدد ناامید می‌شوند، به مراجعات حضوری به دستگاه‌های مختلف روی می‌آورند. کرونا فرصت خوبی برای حذف مراجعات حضوری و مراجعات متعدد به دستگاه‌ها فراهم آورده است. اجرای این پروژه نباید اسیر پیمانکاران بزرگ ناکارآمد و ناپایدار در حوزه فناوری اطلاعات شود و نیازمند کنسرسیومی متشکل از چندین بازیگر نظیر بانک‌ها، شرکت‌های بزرگ در حوزه فناوری اطلاعات و زیرساخت‌های ارتباطی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و... است تا بتوانند این پروژه را از ابعاد مختلف تحلیل، پیاده‌سازی و اجرا کنند. قطعا میزان رضایتمندی مردم از ایجاد درگاه واحد کارآمد و هوشمند بسیار زیاد خواهد شد.
سامانه مدیریت ارتباط با مردم در حوزه رفاه
شهرداری تهران اقدام به طراحی سامانه «تهران من» کرده است. این سامانه طی سالیان آتی بستر ارائه و دریافت خدمت برای شهروندان تهرانی خواهد بود. البته این طرح ضعف‌هایی دارد، اما مثالی ملموس از سامانه مدیریت ارتباط با مردم است. خلأ وجود این بستر در حوزه رفاه به‌طور ملموس است.
مردم باید از طریق یک سامانه، یک شماره تلفن مرکز تماس، یک سامانه پیامکی، یک کد دستوری (USSD) یا یک اپلیکیشن موبایل یا وب‌اپلیکیشن به دستگاه‌های حوزه رفاه دسترسی داشته باشند.
در حال حاضر در بخش مرکز تماس و سامانه پیامکی و کددستوری، این زیرساخت در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وجود دارد، اما باید در کل نظام رفاهی کشور این زیرساخت مقبول و همانند شماره‌های اضطراری نظیر ۱۱۵، ۱۲۵ و ۱۱۰، باشد و در حوزه رفاه مردم مسیر مشخصی را برای ارتباط با حاکمیت داشته باشند.
توسعه نظام رفاهی شناسایی‌محور مبتنی بر اطلاعات به جای نظام رفاهی درخواست‌محور
یکی از تحولاتی که ریشه آن در تقویت نظام داده‌ای کشور در حوزه رفاه بود، تغییر رویکرد دیرینه درخواست‌محور در حوزه خدمات رفاهی به رویکرد نوین شناسایی‌محور بود.
پیش از این افراد باید با مراجعات مکرر یک خدمت را درخواست می‌کردند، اما در برخی از خدمات نظیر حمایت از کودکان بازمانده از تحصیل یا زنان سرپرست خانوار، پس از شناسایی افراد در لایه سیستم، متولی حوزه رفاه کشور به صورت فعالانه و هدفمند، به سراغ افراد رفت و به آنها خدمت ارائه داد؛ در مقابل افرادی که استحقاق دریافت خدمت نداشتند، بر پایه اطلاعات شناسایی و از چرخه دریافت خدمت حذف شدند. این رویکرد باید تقویت و حمایت شود.
