ایجاد تنوع در ابزار مشتقه
بورس‌کالای ایران علاوه‌بر بازار فیزیکی مبادلات کالا در حوزه ابزارهای نوین مالی، بازار مشتقه و بازار مالی را با هدف پوشش نیاز فعالان بازارهای کالایی و بازارهای مالی در زمینه‌هایی مانند پوشش و مدیریت ریسک نوسانات قیمتی، تنوع در ابزارهای سرمایهگذاری، رفع نیازهای مبادله و تجارت کالاها دایر کرده است. بازار مشتقه بورس‌کالا شامل دو ابزار نوین قراردادهای آتی و اختیار معامله است. درحال‌حاضر در بازار مشتقه، معاملات قراردادهای آتی روی دارایی‌های زعفران نگین، زعفران پوشال، پسته، زیره سبز و نقره و معاملات اختیار معامله روی دارایی‌های زعفران نگین و سکه طلا به‌طور موفقیت‌آمیز پیاده‌‌سازی شده است. بازار مالی بورس‌کالا نیز شامل چهار ابزار اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین کالایی، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های سرمایهگذاری کالایی است. اوراق سلف موازی استاندارد ابزار تامین مالی تولیدکنندگان و در طرف مقابل ابزار سرمایهگذاری برای عموم به‌شمار می‌رود، به‌نحوی‌که با جمع‌آوری سرمایه‌های سرگردان و نقدینگی عموم، آن را به چرخه تولید وارد می‌کند. در مقابل اوراق خرید دین کالایی ابزاری جهت کمک به تامین مالی خریداران کالا و مواد اولیه از بورس‌کالا است. ابزار مالی دیگر گواهی سپرده کالایی است که اوراق بهادار قابل معامله‌ای بوده و بر میزان مشخصی کالا در انبار پذیرش‌شده در بورس دلالت دارد. اشخاصی که متقاضی فروش کالا باشند، آن را نزد انبار سپرده کرده و اوراق بهادار گواهی سپرده آن را در بورس‌کالای ایران به فروش می‌رسانند و در مقابل، اشخاصی که متقاضی خرید کالا باشند، می‌توانند گواهی سپرده کالایی را خریداری و کالای خود را از انبار ترخیص کنند. بر این اساس اشخاص علاقه‌مند به سرمایهگذاری روی کالاها و سودبردن از نوسانات قیمتی می‌توانند بدون دغدغه نسبت به مشکلات حمل و نگهداری فیزیکی کالا، اوراق بهادار مبتنی بر کالاها یعنی گواهی سپرده کالایی را برای معامله انتخاب کنند. درحال‌حاضر معاملات گواهی سپرده کالایی روی طیفی از محصولات کشاورزی از جمله زعفران نگین، زعفران پوشال، پسته، زیره سبز و برنج طارم و سکه طلا در بورس‌کالا راه‌اندازی شده و این بورس به‌طور ویژه توسعه بازار گواهی سپرده کالایی و افزایش دارایی‌های تحت شمول را موردتوجه قرار داده است.
ابزار مالی دیگر بورس‌کالا که بسیار مورد توجه فعالان بازارهای مالی در کشور قرار گرفته است، صندوق‌های سرمایهگذاری کالایی هستند. کارکرد صندوق‌های سرمایهگذاری کالایی، سرمایهگذاری در اوراق بهادار مبتنی بر کالا از جمله گواهی سپرده کالایی، قراردادهای مشتقه کالایی و کسب سود برای سرمایهگذاران در صندوق‌ها است. درحال‌حاضر دو صندوق کالای کشاورزی سحرخیز و نهال و چهار صندوق پشتوانه طلای عیار، گوهر، زر و طلا در بورس‌کالای ایران فعال هستند. این صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک قابل معامله هستند و علاقه‌مندان به سرمایهگذاری در بازارهای کالایی می‌توانند از این ابزارها منتفع شوند.
طلا یکی از دارایی‌های مهم و مطرح در دنیا برای سرمایهگذاری به حساب می‌آید و سرمایهگذاران برای ایجاد تنوع در سبد دارایی‌های خود بخشی از وجوه خود را به این دارایی اختصاص می‌دهند. درحال‌حاضر سرمایهگذاری در کلاس دارایی طلا در بورس‌کالای ایران به‌وسیله سه ابزار گواهی سپرده کالایی، صندوق کالایی و قراردادهای اختیار معامله سکه طلا امکان‌پذیر است. گواهی سپرده سکه طلا در پنج نماد معاملاتی مربوط به پنج خزانه بانکی که متعلق به بانک‌های رفاه، صادرات، ملت، سامان و آینده می‌باشد، قابل معامله است. سپرده‌کردن سکه و ترخیص آن در بستر همکاری مشترک بین خزانه‌های بانک، شرکت بورس‌کالای ایران، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و شرکت مدیریت فناوری بورس تهران انجام می‌شود. گواهی سپرده سکه طلا به‌عنوان یک ابزار بورسی، سرمایه‌گذار را از مشکلات حمل و نگهداری، ریسک سرقت و ریسک اصالت سکه طلا محافظت می‌کند.
صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک یکی از ابداعات مالی در دهه‌های اخیر است که برای انتفاع افراد غیرحرفه‌ای از بازارهای مالی معرفی شده است. صندوق‌های سرمایهگذاری، سرمایه‌های خرد افراد را جمع‌آوری کرده و با مدیریت سرمایه آنان در بازارهای مالی کسب سود می‌کنند. صندوق‌های سرمایهگذاری دارای عملکرد شفاف هستند و کلیه اطلاعات مربوط به آنها برای عموم در دسترس است. صندوق‌های قابل معامله نوعی صندوق‌های سرمایهگذاری هستند که واحدهای آنها در بورس‌ها بین افراد مبادله می‌شود و مبادلات واحدهای صندوق‌ها در بورس‌ها بسیار پررونق است. بورس‌کالای ایران به‌منظور ایجاد ظرفیت ارتباطی بین بازار کالایی و بازار سرمایه کشور، صندوق‌های سرمایهگذاری کالایی را طراحی و راه‌اندازی کرده است. صندوق‌های سرمایهگذاری کالایی در بورس‌کالا از نوع قابل معامله و دارای دو رکن مهم اجرایی مدیر صندوق و بازارگردان صندوق هستند. مدیر صندوق بر کسب سود با گردش دارایی‌ها تمرکز دارد و بازارگردان صندوق به نقدشوندگی معاملات صندوق کمک می‌کند.
همان‌طور که بیان شد، سرمایهگذاران و فعالان بازارهای مالی برای سرمایهگذاری در دارایی طلا می‌توانند از ابزارهای گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی پشتوانه طلا به‌عنوان ابزارهای معاملاتی شفاف در بستر بازار سرمایه بهره‌مند شوند. اشخاص حقیقی و حقوقی با داشتن کد سهامداری می‌توانند برای متنوع‌سازی سبد سرمایهگذاری خود از ابزارهای مذکور استفاده کنند و بخشی از سرمایه خود را به این اوراق بهادار مبتنی بر دارایی طلا اختصاص دهند. امکان سفارش‌گذاری آنلاین و مدیریت برخط دارایی‌ها در بازار گواهی سپرده کالایی سکه طلا و صندوق‌های سرمایهگذاری پشتوانه طلا مانند سایر ابزارهای معاملاتی بورس‌کالا با استفاده از سامانه‌های آنلاین و برنامه‌های موبایلی که توسط کارگزاران ارائه شده است، وجود دارد.
باید توجه کرد که ابزارهای گواهی سپرده کالایی سکه طلا و صندوق‌های سرمایهگذاری پشتوانه طلا، تنها تغییرات قیمت نقدی طلا را پوشش می‌دهند و برای پوشش ریسک نوسانات قیمت طلا در آینده و انتفاع از قدرت تحلیل و پیش‌بینی در بازار طلا و مدیریت ریسک نوسانات قیمتی در بلندمدت، طراحی ابزارهای مشتقه در کلاس دارایی طلا دارای اهمیت است، از این رو بورس‌کالا با توجه به نقدشوندگی بالای معاملات صندوق‌های سرمایهگذاری پشتوانه طلا، راه‌اندازی قراردادهای آتی روی این دارایی پایه را مورد بررسی قرار داده است. صندوق سرمایهگذاری پشتوانه طلا علاوه‌بر مزایای خاص صندوق‌های سرمایهگذاری نسبت به سکه طلا واحدهای معاملاتی بسیار خردتری دارد، از این‌رو معاملات آن نقدشوندگی بالاتری داشته و به‌طور کلی نوسانات مشابهی با سکه طلا دارند. هر دو معیار نقدشوندگی و نوسانات قیمتی دارایی پایه که مورد اشاره قرار گرفت، ضامن موفقیت در راه‌اندازی یک قرارداد آتی هستند. دارایی پایه قراردادهای آتی به مفهوم کالا یا دارایی موضوع معامله است که در نهایت در سررسید قرارداد آتی بین خریدار و فروشنده مورد تبادل قرار می‌گیرد، بنابراین در سررسید قراردادهای آتی واحدهای سرمایهگذاری صندوق پشتوانه طلا، فروشنده ملزم به تامین واحدهای سرمایهگذاری صندوق پشتوانه طلا در کد سهامداری خود بوده و در صورتی که خریدار وجه تعهدشده را تامین کرده باشد، واحدهای مذکور به کد سهامداری وی منتقل خواهند شد.
قراردادهای آتی یکی از ابزارهای مدیریت ریسک مرسوم در جهان است و عمده مبادلات کالایی در دنیا با این ابزار انجام می‌شود. مدیریت ریسک نوسانات قیمت دارایی، امکان برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت، افزایش توان معاملاتی افراد به‌دلیل داشتن اهرم معاملاتی، نقدشوندگی بالا به‌دلیل استاندارد بودن قرارداد در بورس‌ها و تضمین معاملات و کمیت و کیفیت تحویل توسط اتاق پایاپای از ویژگی‌های منحصربه‌فرد و مزایای این ابزار مالی پیشرفته است. بورس‌کالای ایران با راه‌اندازی قراردادهای آتی واحدهای سرمایهگذاری پشتوانه طلا، زنجیره ابزارهای معاملاتی آن را گسترش داده و تسهیلات جدید سرمایهگذاری و پوشش ریسک در بستر بازار سرمایه را فراهم کرده است. مشخصات استاندارد قرارداد آتی و اطلاعات درخصوص قراردادهای مذکور در سایت بورس‌کالای ایران فراهم شده و علاقه‌مندان به فعالیت در این بازار با مراجعه به‌کارگزاران و اخذ کد معاملات مشتقه بورس‌کالای ایران، امکان مشارکت در معاملات قراردادهای آتی واحدهای سرمایهگذاری پشتوانه طلا را خواهند داشت. بدون‌شک ورود به بازار قراردادهای آتی به‌دلیل اهرمی بودن معاملات نیاز به آموزش دارد، بنابراین به سرمایهگذاران توصیه می‌شود که برای کسب اطلاعات بیشتر در دوره‌های آموزشی بورس‌کالای ایران شرکت کرده و از دوره‌ها و منابع آموزشی کارگزاران استفاده کنند.
