رنگ‌بندی تحریم‌ها
اکنون که مذاکرات در وین درحال انجام است، دولت آمریکا خود را ملزم به اتخاذ تصمیمی بزرگ می‌بیند. مصاحبه با مقامات ایرانی، اروپایی و آمریکایی نشان می‌دهد که احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ به‌رغم تمامی کاستی‌هایی که دارد امکان‌پذیر است. اما روند دستیابی به آنچه وزیرخارجه آمریکا آن را توافقی بلندمدت‌تر و مستحکم‌تر توصیف کرده، پیشرفتی نداشته است. از دید آقای بلینکن توافق یادشده توافقی است که طبق آن ایران نتواند طی چند نسل آینده سوخت لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را تولید کرده و برنامه موشکی این کشور و حمایت از گروه‌های هوادار خود در منطقه را متوقف کند. شرایط کنونی، نقطه آسیب‌پذیری سیاسی برای جو بایدن است. او می‌داند که نمی‌تواند پس از هفته‌ها مذاکره صرفا توافقی را که ۶ سال پیش دولت اوباما به آن دست یافت احیا کند و هم‌زمان وعده‌های مبهم درباره تحقق توافق‌های بهتر و فراگیر در آینده بدهد.
ولی نصر، مقام پیشین آمریکا که اکنون در دانشکده مطالعات بین‌المللی دانشگاه جانز هاپکینز مشغول کار است، می‌گوید: «ایران و آمریکا عملا درحال مذاکره بر سر توافقی متفاوت هستند، به همین دلیل است که گفت‌وگوها کند پیش می‌رود.» آمریکایی‌ها احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را مبنایی برای توافق فراگیرتر می‌دانند. اما تمایل ایران به رفع محدودیت‌های مالی که فراتر از توافق یاد شده است، آمریکایی‌ها را به مذاکره تشویق کرده است؛ زیرا این تمایل شرایط را برای مذاکره بر سر توافق بعدی فراهم می‌کند. اما ایران حتی از گفت‌وگو درباره توافقی فراگیرتر اجتناب کرده است و مقامات آمریکایی می‌گویند هنوز مشخص نیست آیا ایرانی‌ها واقعا مایلند توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ احیا شود یا نه. آن توافق همواره مورد مخالفت نیروهای تندرو در داخل ایران بوده است. با توجه به آنکه انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران نزدیک است تیم رئیس‌جمهور کنونی این کشور که نیروهای نسبتا میانه‌رو هستند و وزیرخارجه ایران تصور می‌کنند که توافق نزدیک است. چندی پیش حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران گفت: «تقریبا تمامی تحریم‌های اصلی لغو شده است و مذاکرات بر سر برخی جزئیات ادامه دارد.»
اما آقای بلینکن می‌گوید این‌گونه تحولات خیلی سریع رخ نخواهد داد. او و دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند ایران هنوز توصیفی کامل درباره اینکه چه محدودیت‌های هسته‌ای احیا خواهد شد، ارائه نکرده است. حتی اگر ایران این کار را انجام دهد بایدن چطور می‌خواهد دولت جدید ایران را که به احتمال بسیار زیاد یک دولت تندرو خواهد بود متقاعد کند که در مذاکرات برای رسیدن به توافقی بلندمدت‌تر و مستحکم‌تر شرکت کند؟ این سوالی است که هنوز پاسخ آن مشخص نیست. اما مقامات دولت آمریکا می‌گویند مبنای استراتژی آنها این ایده بوده است که احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ سبب اتحاد بین‌المللی و قدرتمندتر به‌ویژه با اروپایی‌ها می‌شود. اروپایی‌ها به‌شدت با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران که به عقیده آنها موثر بود، مخالف بودند و یکی از مقامات بلندپایه می‌گوید: «حتی همان توافق قدیمی محدودیت جدی برای برنامه هسته‌ای ایران ایجاد کرده بود.»
یک عامل دیگر که به شکل غیرمستقیم بر مذاکرات کنونی اثر می‌گذارد اسرائیلی‌ها هستند. آنها مدت‌هاست اقداماتی علیه برنامه هسته‌ای ایران و احتمالا علیه مذاکرات هسته‌ای انجام می‌دهند. اخیرا رئیس موساد که عملیات‌های یادشده را مدیریت می‌کند در کاخ سفید با بایدن گفت‌وگو کرد. پس از انفجار در تاسیسات هسته‌ای نطنز، زمانی که پیشرفت‌هایی در احیای توافق هسته‌ای مشاهده شده بود بایدن گفت: «زمان این اتفاق تامل‌برانگیز است.» اختلاف‌نظر بین اسرائیل و آمریکا هنوز باقی است. در نشست‌های اخیر در واشنگتن که وزیرخارجه آمریکا، رئیس سازمان سیا و مشاور امنیت ملی آمریکا نیز در آن حضور داشتند، مقامات اسرائیلی اعلام کردند که بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ اشتباه است. مقامات دولت بایدن می‌گویند سه سال اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ایران که ترامپ و وزیرخارجه دولت او یعنی مایک پمپئو طراح آن بودند به اهدافی که داشته، از جمله تغییر رفتار منطقه‌ای ایران نرسیده و سبب افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران شده است.
در مذاکرات وین، مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی یعنی رابرت مالی که روابطش با وزیرخارجه این کشور به دوران دبیرستان در پاریس بازمی‌گردد پیشنهادی مهم درباره لغو تحریم‌های غیرمرتبط با توافق اولیه مطرح کرده است. چندی پیش وزیرخارجه آمریکا گفت، این کشور نشان داده که برای بازگشت به توافق هسته‌ای کاملا جدی است. او به خبرنگار بی‌بی‌سی گفت: «آنچه ما هنوز نمی‌دانیم این است که آیا ایران آماده است تصمیمی مشابه بگیرد و به جلو حرکت کند یا نه.» ایران مایل است تحریم‌هایی بیش از آنچه آمریکا معتقد است به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ مربوط است، لغو شود. همچنین ایران تاکید دارد که زیرساخت‌های هسته‌ای‌اش، به‌ویژه سانتریفیوژهای پیشرفته را حفظ کند. درحالی‌که مذاکرات ادامه دارد، ایران با افزودن بر ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود و تجهیزات لازم برای تولید آن، بر فشارها می‌افزاید و تمامی این اقدامات با محتوای توافق هسته‌ای در تضاد است.
نکته مهم دیگر این است که هم ایران و هم ایالات‌متحده تحت محدودیت‌های سیاسی مشغول مذاکره هستند. با آنکه رهبر ایران از مذاکرات وین حمایت کرده، اما نیروهای تندرو که به آمریکا اعتماد ندارند و به احتمال زیاد نامزد آنها در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران پیروز خواهد شد، طعنه به روحانی و ظریف می‌پردازند. از سوی دیگر بایدن باید با کنگره آمریکا که به توافق بدبین است و معتقد است نگرانی‌های اسرائیل منطقی است کنار بیاید. با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، مذاکره‌کنندگان تحت فشار زمانی قرار دارند و دولت آمریکا به‌دلیل تغییر موضع مذاکراتی خود بخشی بزرگ از زمان برای رسیدن به توافق را از دست داده است. آمریکایی‌ها در ابتدا خواستار بازگشت ایران به توافق هسته‌ای شدند، سپس تصمیم گرفتند برخی تحریم‌های اعمال‌شده در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ را حفظ کنند تا از آنها جهت اعمال فشار بر ایران برای مذاکره بر سر توافق‌های بعدی استفاده کنند.
ماه فوریه اروپایی‌ها از آمریکا خواستند مذاکرات را شروع کند و برای نشان دادن حسن نیت برخی تحریم‌ها را لغو کند. اما این درخواست نادیده گرفته شد. هنگامی که رهبر ایران گفت سطح غنی‌سازی اورانیوم این کشور می‌تواند به ۶۰ درصد افزایش یابد- در مقایسه با ۶۷/ ۳ درصد که در توافق هسته‌ای در نظر گرفته شده- واشنگتن مساله را جدی‌تر گرفت؛ زیرا پیشرفت غنی‌سازی فاصله ایران را تا ساخت سلاح هسته‌ای به‌شدت کم می‌کند. ترامپ بیش از ۱۵۰۰ تحریم علیه ایران اعمال کرده است. تحریم‌ها به سه دسته سبز، زرد و قرمز تقسیم شده‌اند: تحریم‌های سبز لغو می‌‌شوند، درباره تحریم‌های زرد باید مذاکره شود و تحریم‌های قرمز لغو نخواهد شد؛ از جمله تحریم‌هایی که به‌دلایل حقوق‌بشری علیه افراد اعمال شده است. تصمیم‌گیری درباره اینکه کدام تحریم‌ها لغو شوند، یک تصمیم سیاسی حساس برای هر دو کشور است.
