ارزیابی واقعیات میدانی
هر چند سهم ایران در مبادلات اقتصادی در منطقه حتی پیش از کرونا نیز هیچ سنخیتی با ظرفیت‌های متنوع کشور نداشت، اما همان‌گونه که اشاره شد، به منزله روزنه‌ای برای برون‌رفت از شرایط بحرانی امکان تنفس به اقتصاد و تجارت ایران می‌داد.
با امعان نظر به اهمیت و جایگاه صادرات غیرنفتی به ویژه محصولات معدنی و شرایط خاصی که امروز پیامد رکود اقتصادی در سراسر جهان است، اتخاذ تدابیر و تصمیمات عقلایی که بتواند تاب‌آوری بخش‌های مختلف همانند معدن و صنایع معدنی را در این وانفسای تجربه نشده نسبت به گذشته افزایش دهد، از چنان اهمیتی برخوردار است که حرکت بر مدار خرد جمعی و امتناع از هرگونه تک‌روی را الزام‌آور کرده است.
شوک ناشی از شیوع ویروس کرونا، کالبد نحیف اقتصاد ایران را با چالش‌های جدی مواجه کرده است، همانند بسته شدن مرزها که بخش عمده محصولات صادراتی را که فسادپذیر و دارای تاریخ انقضا هستند؛ دچار خسارت جبران‌ناپذیر کرده است، مساله بعدی برنامه‌ریزی تولید واحدهای صادراتی و پیش‌بینی آنها برای بازار دچار آسیب جدی می‌شود؛ اما انتظار می‌رود فعالان و دست‌اندرکاران به‌جای واگویی مشکلات و مرثیه‌‌خوانی؛ به‌منظور ساماندهی اقتصاد ملی و ایجاد فرصت برای گذر از وضعیت حاد فعلی از راهکارهای مختلف، بر پایه مدل‌های اقتصادی و علمی رهیافت‌های شفابخشی را یافته و در مسیر پویایی اقتصاد ملی مورد استفاده قرار دهند.
در طول یک سال و نیم گذشته مهم‌ترین منبع درآمدی کشور از محل صادراتی غیرنفتی است و اختلال در این مساله درآمدها را دچار مشکل می‌کند. کاهش درآمدهای ارزی، واردات اقلام مورد نیاز را دچار اشکال می‌کند و در حوزه کسب‌وکار داخلی به دلیل شیوع کرونا و بسته شدن مرزها، شاهد هستیم طیف گسترده‌ای از کسب‌وکارهای کوچک به‌خصوص در حوزه خدمات رفاهی و خدمات گردشگری، رستوران‌ها، تور و تورگردانی که حجم آنها از نظر تعداد و اشتغال‌زایی قابل‌توجه است، دچار رکود شده است.
بررسی در مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی با بررسی شاخص شامخ نشان می‌دهد که در سال آینده در بخش خدمات، روند نزولی خواهیم داشت که نشانه تعمیق رکود در بخش خدمات خواهد بود، برجسته‌سازی مقوله شیوع کرونا در ایران در بدو امر از سوی همسایگانی رقم خورد که بعضا تصور تامین مایحتاج مورد نیاز اتباعشان بدون اتکا بر تجارت غیرشفاف با ایران سخت و دشوار است اما با سپری شدن چند صباحی و مشخص شدن فراگیری این ویروس منحوس، اقتصاد این کشورها را نیز متزلزل کرد و هم اینک خود در ورطه و باتلاقی گرفتار شده‌اند که پیش از این گمان می‌کردند مختص جمهوری اسلامی ایران است اما امروز به خوبی این واقعیت عیان شده است که ضربات مهلک کرونا پیکر اقتصاد کشورهایی را آماج حملات سهمگین خود کرده که قبل از آن به مخیله هیچ کارشناس و صاحب‌نظری نمی‌رسید.
راقم این سطور ضمن اذعان به اثرات سونامی وار ویروس کرونا بر تجارت و اقتصاد ایران مصمم است یک نکته را به‌صورت روشن به مخاطب منتقل کند که این چالش و بحران منحصر به ایران نیست و همین امر می‌تواند دستمایه‌ای برای چاره‌اندیشی و کالبدشکافی مسائل با هدف کاستن از دامنه مشکلات و سرعت بخشی به روند فائق آمدن بر چالش‌های پدیدار شده باشد.
احصای حجم خسارات ناشی از به تعطیلی کشیده شدن تجارت ایران با کشورهای همسایه نیاز به بررسی‌های دقیق و کارشناسانه دارد اما تشدید ضرباهنگ رکود در فعالیت‌های تولیدی و به مخاطره افتادن فرصت‌های شغلی زنگ‌های خطر و هشدار را به صدا درآورده است و این حقیقت کتمان‌ناپذیر رسالت متولیان و تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران در بخش‌های اقتصادی را دو چندان کرده است.
بخشی‌نگری و عدم توجه به منافع و مصالح ملی به مثابه خدنگ زهرآگینی است که می‌تواند کالبد رنجور و از نفس افتاده اقتصاد ایران را با تهدیدات جدی‌تر مواجه سازد و تیر خلاص را بر پیکر اقتصاد ملی وارد کند.
واقعیات میدانی و ارزیابی صحیح از تحولات اقتصادی دوران کرونایی و پساکرونایی باید در دستور کار همه علاقه‌مندان به این مرز و بوم باشد، مگر شاهد این حقیقت نیستیم که کرونا اتحادیه بزرگ اقتصادی مانند اروپا را در چنان مخمصه‌ای قرار داده که تعارفات معمول دیپلماتیک را کنار گذاشته و از امکان مرگ این اتحادیه سخن می‌رود.
وفور مواهب طبیعی و خداداد در کشور ما به‌عنوان مزیتی است که می‌تواند در راستای ترمیم آسیب‌های جدی اقتصادی اثربخش باشد، برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی صاحبان صنایع با دولتمردان نباید در حصار مانورهای رسانه‌ای ابتر بماند.
فعال شدن بخش اقتصادی در وزارت امور خارجه و حرکت بر مدار نقشه راه ترسیم شده، استفاده از ظرفیت تشکل‌های صنفی بخش خصوصی فعال در عرصه صنعت، معدن و تجارت از یک سو و باورمندی به خلاقیت و نبوغ ایرانی در پیمایش مسیر سخت اما با افقی روشن و توجه به سایر متغیرها و پارامترهای موثر، می‌تواند رافع بخش زیادی از مشکلات ناشی از شیوع کرونا بر تجارت ایران باشد.
