دست رد به «فوتو دیپلماسی»

یکشنبه هفته گذشته ظریف به‌طور غیر‌منتظره به شهر بیاریتز در جنوب فرانسه یعنی محل برگزاری نشست گروه هفت رفت. این دعوت بخشی از تلاش‌های اخیر رئیس‌جمهوری فرانسه برای میانجیگری بین ایران و آمریکا پس از ماه‌ها تنش در منطقه خاورمیانه به‌ویژه خلیج‌فارس بوده است. آقای ظریف که اخیرا از سوی دولت آمریکا مورد تحریم قرار گرفته است عکس‌هایی از دیدار خود با رئیس‌جمهوری فرانسه، وزیر خارجه و وزیر دارایی این کشور منتشر کرد. او به سرعت فرانسه را ترک کرد و با پیامی مهم برای رهبران ایران به تهران بازگشت.

روز بعد، رئیس‌جمهوری ایران گفت اگر گفت‌وگو با شخصی در جهت منافع ملی ایران باشد و به بهبود زندگی مردم کمک کند او چنین ملاقاتی را انجام خواهد داد. منظور او ملاقات با ترامپ بود که از زمان استقرار در کاخ سفید به‌دنبال مذاکره با ایران بوده و سیاست اعمال حداکثر فشار را برای وادار کردن تهران به مذاکره اجرا کرده است. اما رهبران ایران بارها این درخواست را رد و تاکید کرده‌اند تحت فشار تسلیم نخواهند شد. ترامپ در واکنش به سخنان روحانی گفت دیدار صورت خواهد گرفت به شرط آنکه ایران به یک بازیگر «خوب» در صحنه بین‌المللی تبدیل شود و آقای روحانی اعلام کرد مذاکره تنها در صورتی انجام خواهد شد که ترامپ اشتباهات گذشته خود را جبران کند و تمامی تحریم‌ها علیه ایران لغو شود. مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه نیز اعلام کرد ملاقات بین دو طرف ممکن است به‌زودی، حتی در چند هفته آینده انجام شود.

به‌نظر می‌رسد ابتکار عمل مکرون موثر بوده به‌طوری‌که اکنون صحبت‌هایی درباره دیدار روحانی و ترامپ در آینده نزدیک مطرح شده است. چه کسی تصور می‌کرد با این میزان تنش در روابط با کشور، چنین امکانی به وجود آید اما بدون تردید تا ملاقات تاریخی بین دو رئیس‌جمهوری راهی طولانی در پیش است؛ زیرا در هر دو کشور افراد و گروه‌هایی وجود دارند که به شدت با چنین دیداری مخالف هستند. در جناح آمریکا، جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ، نخست وزیر رژیم اسرائیل، عربستان و امارات و در ایران نیروهای تندرو در مسیر ملاقات مانع تراشی می‌کنند. تنها مکان احتمالی که ممکن است رئیس‌جمهوری ایران و ترامپ با هم ملاقات کنند سازمان ملل است. ماه آینده نشست عمومی سازمان ملل برگزار می‌شود و روحانی به آمریکا سفر خواهد کرد. قبلا هر دو رئیس‌جمهوری در یک زمان در سازمان ملل بودند و ترامپ درخواست ملاقات را مطرح کرد اما این درخواست رد شد.

 اگر قرار است این بار ملاقاتی صورت گیرد آمریکا باید سیاست اعمال حداکثر فشار علیه ایران را کنار گذارد. برخلاف رهبر کره‌شمالی که برای کسب مشروعیت بین‌المللی به‌دنبال ایستادن در کنار رئیس‌جمهوری آمریکا بوده، رهبران ایران علاقه‌ای به عکس‌های دو نفره با رهبران آمریکا به‌ویژه ترامپ ندارند. از سوی دیگر هزینه سیاسی داخلی چنین عکسی برای روحانی بسیار بالاست، مگر آنکه او بتواند ثابت کند از این ملاقات دستاوردی بسیار بزرگ و پایدار کسب کرده است. اما ترامپ برای آنکه بتواند راه دیپلماسی را با ایران طی کند باید تغییراتی در اعضای کابینه خود بدهد. محقق شورای ملی ایران و آمریکا می‌گوید: «جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ همواره خواهان جنگ با ایران و تغییر رژیم در این کشور بوده است. اکنون زمان آن فرا رسیده که ترامپ او را برکنار کرده و مشاورانی را گرد خود آورد که با او در طی کردن مسیر دیپلماسی با ایران موافق هستند.»

بیش از یک سال از زمان خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران می‌گذرد و در این مدت هم‌پیمان‌های اروپایی-آمریکا ابتدا تلاش کردند او را به بازگشت به پیمان یاد شده متقاعد کنند. سپس تلاش کردند از نابود شدن پیمان هسته‌ای ایران جلوگیری کنند. آنها همچنین در چند ماه اخیر تلاش کرده‌اند یک سازوکار مالی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران به وجود آورند اما این ساز و کار عملیاتی نشده و صرفا به اقلام انسان‌دوستانه محدود است یعنی نفت را شامل نمی‌شود. این در حالی است که ایران به شدت به فروش نفت و دریافت درآمد آن نیازمند است. به عبارتی دیگر تلاش‌های اروپایی‌ها برای نجات توافق هسته‌ای بدون حضور آمریکا موفقیت‌آمیز نبوده است.

ایران در واکنش به وضعیت پیش آمده، بر تقابل با آمریکا افزوده و غنی سازی اورانیوم را افزایش داده است. اکنون رئیس‌جمهوری فرانسه در حال تلاش برای ایجاد راهی جدید است. او به جای تلاش برای متقاعد کردن ایران برای باقی ماندن در پیمان هسته‌ای بدون آمریکا مایل است دو کشور را متقاعد کند وارد مذاکره شوند و به توافقی جدید دست یابند. او تاکنون در این مسیر خوب عمل کرده است. با آنکه فرانسه به حفظ پیمان هسته‌ای ایران اشتیاق دارد و در سال‌های اخیر برای امضای آن و حفظ آن تلاش کرده اما بازیگران اصلی در این صحنه ایران و آمریکا هستند. تنها راه برای رفع تنش‌های موجود در خاورمیانه و به‌ویژه خلیج‌فارس این است که ایران و آمریکا مستقیما اختلافات خود را حل کنند.

بدون تردید رفع این اختلافات به طور فوری و در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و دو طرف به میانجی‌گری نیازمند هستند. مکرون در مسیر میانجی‌گری وارد شده است. او روابط عمیق با ترامپ برقرار کرده و در حوزه پیمان هسته‌ای طرفدار ایران است. هر دو طرف می‌توانند به او اعتماد کنند. همچنین هیچ جایی بهتر از سازمان ملل برای ملاقات سه رئیس‌جمهوری وجود ندارد. کمتر از یک ماه دیگر نشست عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار می‌شود و این نشست تنها چند روز طول خواهد کشید. زمان برای مکرون به سرعت در حال گذشتن است و او باید برنامه‌ای را که آغاز کرده به سرانجام برساند.

تنش بین ایران و آمریکا در حال افزایش است و با آن که در روزهای اخیر خبر جدیدی از بروز حادثه یا تنش در خلیج‌فارس منتشر نشده است؛ اما این به آن معنا نیست که تنش‌ها از میان رفته یا کاهش یافته است. در هفته‌های آینده مکرون باید اقدامات بیشتری برای رسیدن به هدف خود یعنی ایجاد زمینه برای ملاقات روسای‌جمهوری ایران و آمریکا انجام دهد. دعوت از ظریف برای حضور در شهر بیاریتز فرانسه همزمان با برگزاری نشست گروه ۷ در این شهر، یک قمار دیپلماتیک بود اما مکرون با این اقدام قدمی در مسیر ایجاد زمینه برای نشستی مفید در آینده برداشت. روسای‌جمهوری آمریکا و فرانسه باید به این موضوع مهم توجه کنند که گرفتن عکس دو نفره با حضور ترامپ و رئیس‌جمهوری ایران در حالی که تحریم‌ها باقی است جذابیتی برای رئیس‌جمهوری ایران ندارد.