بازیابی اعتماد

توافق هسته‌ای ایران یک توافق بین‌المللی است و پایبندی به آن و اجرای آن یک مسوولیت جهانی است. از آنجا که این پیمان به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسیده است صرفا به آمریکا یا اتحادیه اروپا وابسته نیست، بلکه پیمانی است که جامعه جهانی باید به آن پایبند باشد. در نتیجه خروج آمریکا از این پیمان به‌طور خودکار سبب تغییر رفتار اروپاییان و سازمان ملل با ایران نمی‌شود. ایالات متحده صرفا می‌تواند تحریم‌های خاص خود را از نو اعمال کند و بر هم‌پیمان‌ها و جامعه جهانی فشار آورد تا ایران را تحریم کنند. ایالات متحده در یک سال اخیر تلاش‌های فراوانی برای افزایش فشار بر ایران انجام داده اما اتحادیه اروپا، روسیه و چین که از امضا‌کنندگان پیمان هسته‌ای ایران هستند با اعمال فشار بر ایران مخالفت کرده‌اند.

اروپا تلاش‌هایی برای حفظ پیمان هسته‌ای انجام داده و معتقد است این پیمان باید حفظ شود. اما برخی بازیگران منطقه خاورمیانه از جمله عربستان، امارات و اسرائیل از خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای ایران خشنود هستند. اقدامات آنها در آینده می‌تواند بر نحوه رفتار آمریکا با ایران اثر بگذارد. ترکیه، ژاپن و کره جنوبی که از خریداران نفت ایران هستند، نیز از رفتار آمریکا راضی نیستند و موضع‌گیری آنها بر میزان فروش نفت ایران و واکنش‌هایی که به اقدامات آمریکا نشان داده خواهد شد موثر است. اکنون که دولت آمریکا یک گام دیگر به پیش برداشته و معافیت خریداران نفت ایران از تحریم‌ها را لغو کرده است سناریوهای مختلف برای آینده روابط ایران و آمریکا مطرح است. البته تعدد عواملی که بر رفتار ایران و آمریکا اثر دارند سبب می‌شود، پیش‌بینی آینده آسان نباشد. اما بر مبنای شرایط کنونی این سناریوها مطرح شده است.

نخستین سناریو این است که در نهایت فشارهای آمریکا به تغییر رفتار ایران منجر شود. اما تحقق این سناریو به همراهی جامعه جهانی با سیاست‌های آمریکا وابسته است. اگر ایران منزوی شود و هیچ راهی پیش روی خود نبیند به مذاکره و تغییر رفتار وادار خواهد شد. احتمال تحقق این سناریو بسیار کم است، زیرا نه‌تنها روسیه و چین بلکه اتحادیه اروپا که هم‌پیمان آمریکاست با رویکرد آمریکا در قبال ایران مخالف هستند و نیز ایران برای ادامه فروش نفت روش‌هایی در اختیار دارد. همچنین هند، ژاپن و ترکیه که روابط اقتصادی با ایران دارند، با قطع ارتباط با ایران موافق نیستند. سناریوی دوم دفاع قدرت‌های جهانی از ایران است. در این سناریو فشارهای آمریکا تغییری در رفتار ایران ایجاد نمی‌کند و قدرت‌های جهانی به ویژه اتحادیه اروپا، روسیه و چین به انتقاد از رویکرد آمریکا در قبال ایران ادامه می‌دهند. تحقق این سناریو بسیار محتمل است زیرا ایران به تعهدات خود در پیمان هسته‌ای عمل کرده است و این پایبندی بارها به تایید آژانس بین‌المللی انرژی رسیده است. اما اگر ایران از پیمان هسته‌ای خارج شود، همه چیز تغییر خواهد کرد یعنی این پیمان لغو می‌شود و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل به‌طور خودکار علیه ایران اعمال خواهد شد.

سومین سناریو مذاکره بین ایران و آمریکاست. این مذاکره ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد. اگر ایران تحت فشار شدید قرار گیرد و احتمال درگیری نظامی با آمریکا را بالا و اجتناب‌ناپذیر بداند، به مذاکره تن خواهد داد. در این حالت تهران در ازای دریافت تضمین‌های امنیتی امتیازهایی می‌دهد. اما آغاز مذاکره تنها در صورتی امکان‌پذیر است که اعتماد متقابل بین دو طرف وجود داشته باشد. این پرسش مطرح است که آیا آمریکا به تضمین‌هایی که می‌دهد پایبند خواهد بود؟ خروج یکجانبه آمریکا از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران لطمات بزرگ به اعتماد جهانی به این کشور در حوزه پایبندی به پیمان‌های مختلف وارد کرده است و احیای این اعتماد آسان نیست.

چهارمین سناریو، خروج ایران از پیمان هسته‌ای است. احتمال تحقق این سناریو بسیار کم است. در این حالت احتمالا نیروهای تندرو در ایران قدرت می‌گیرند و فعالیت‌های هسته‌ای ایران گسترش پیدا می‌کند. در صورتی که چنین شود ریسک بروز جنگ در خاورمیانه بسیار بالا می‌رود. این جنگ بین عربستان، امارات و اسرائیل با حمایت آمریکا از یکسو و ایران از سوی دیگر خواهد بود.