احتیاط شرکت‌ها
این ساز و کار که با تلاش سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان یعنی امضا‌کنندگان پیمان هسته‌ای ایران ایجاد شده «اینستکس» نام گرفته و ایران را قادر می‌کند با شرکت‌های اروپایی و به رغم تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌هایی که با ایران روابط تجاری دارند، به مبادلات اقتصادی بپردازد. ابزار جدید که در فرانسه مستقر است، رئیس آن یک آلمانی است و انگلستان بر آن نظارت دارد در مرحله اول زمینه مبادلات تجاری کالاهای انسان دوستانه را که شامل مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی است فراهم می‌کند.
امیدهایی وجود دارد که ابزار یاد شده شامل تعداد بیشتری از اعضای اتحادیه اروپا بشود و بتوان از آن برای مبادلات تجاری کالاهای دیگر از جمله نفت و کالاهای صنعتی استفاده کرد اما تحقق این امید به چند عامل وابسته است. یکی از مهم‌ترین عوامل، رفتار شرکت‌های بزرگ اروپایی است. در ماه‌های اخیر یعنی از زمان خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای ایران، این شرکت‌ها که عموما مبادلات تجاری گسترده با آمریکا دارند و از سیستم مالی این کشور استفاده می‌کنند، یکی پس از دیگری از ایران خارج شدند زیرا نگران مجازات آمریکا بودند. ایالات متحده از همان ابتدا اعلام کرده بود شرکت‌های خارجی فعال در ایران باید بین این کشور و آمریکا یکی را انتخاب کنند و طبیعی بود که شرکت‌های یاد شده منافع خود را که به تعاملات تجاری با آمریکا وابسته است، حفظ می‌کنند.
پیش بینی می‌شود این شرکت‌ها در آینده نیز بسیار با احتیاط رفتار کنند زیرا از سخت‌گیری آمریکا در قبال ایران کاسته نشده و نیز دولت‌های اروپایی همواره اعلام کرده‌اند که تصمیم‌گیری درباره معامله و همکاری تجاری با ایران برعهده خود شرکت‌هاست. اگر این پیش‌بینی تحقق یابد، حضور شرکت‌های بزرگ اروپایی در ایران متوقف باقی خواهد ماند. البته بدون تردید دسترسی نداشتن به بازار بزرگ ایران برای شرکت‌های یاد شده زیانبار است اما تا زمانی که زیان معامله با ایران تحت تاثیر مجازات‌های آمریکا، بیش از زیان‌های عدم‌حضور در بازار ایران باشد، شرکت‌ها تمایل به همکاری با ایران نخواهند داشت.
نکته مهم دیگر این است که گستره محدود اینستکس با آنچه اروپایی‌ها در ابتدا امید داشتند، بسیار متفاوت است. هدف از ابزار پشتیبان مبادلات تجاری این بود که پس از خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای ایران در سال گذشته میلادی، به ایران امکان دهد بدون استفاده از دلار و سیستم مالی آمریکا نفت بفروشد و کالاهای مورد نیاز خود را از اروپا و دیگر نقاط جهان دریافت کند. اما این امیدهای بزرگ یعنی غلبه بر سلطه دلار و سیستم مالی آمریکا، به دلیل رفتار خود شرکت‌های بزرگ اروپایی به نتیجه نرسیده است. همان‌طور که بیان شد، آنها نگران مجازات‌های وزارت دارایی آمریکا در صورت معامله با ایران هستند. شرکت‌های بزرگ اروپایی که سال‌ها مشتاق حضور در بازار بزرگ ایران بوده‌اند مدت هاست تمایل کمی به ادامه همکاری با ایران نشان داده‌اند. جیک رینولدز متخصص خاورمیانه در یک شرکت بین‌المللی مشاوره ریسک مستقر در لندن می‌گوید: «احتمال کمی وجود دارد که بتوان شرکت‌های بزرگ اروپایی را متقاعد کرد در ایران سرمایه‌گذاری کنند. آنها نگران محروم شدن از بازار آمریکا هستند.»
نکته مهم دیگر این است که آغاز به کار ابزار پشتیبان مبادلات تجاری در زمانی است که موضع اروپایی‌ها در قبال ایران چندان مثبت نیست. آزمایش‌های موشکی اخیر ایران که سبب موضع‌گیری اروپایی‌ها شد و یک مجموعه مسائل دیگر سبب شده روابط برخی کشورهای اروپایی با ایران سرد شود. طولانی شدن آغاز به کار این ابزار حاصل آن بود که اروپایی‌ها مایل بوده‌اند به طرف ایرانی نشان دهند که از رفتار این کشور در منطقه و نیز آزمایش‌های موشکی ناراضی هستند. البته اروپایی‌ها همچنان بسیار مایلند در برابر اقدام یکجانبه آمریکا در خروج از پیمان هسته‌ای ایران ایستادگی کنند. ایران به این پیمان کاملا پایبند بوده و اروپایی‌ها مایلند پیمان هسته‌ای حفظ شود. زیرا به باور آنها امنیت منطقه خاورمیانه و جهان را تضمین می‌کند. در واقع به باور آقای رینولدز، با آنکه بین اروپایی‌ها و ایران تنش‌هایی وجود دارد اما رهبران اروپا به حفظ پیمان هسته‌ای به‌عنوان یک ستون سیاست اروپا در قبال خاورمیانه پایبند هستند. مراحل اجرای ابزار جدید بسیار مهم است به این معنا که ایرانی‌ها همواره تاکید کردند لازم است از منافع حاصل از پیمان هسته‌ای بهره‌مند باشند. در غیر این‌صورت دلیلی برای باقی ماندن در این پیمان وجود ندارد. در ماه‌های آینده اقدامات شرکت‌ها و رهبران اروپایی در قالب ابزار پشتیبان مبادلات تجاری نشان خواهد داد، این ابزار تا چه حد موثر خواهد بود. در حال حاضر آمریکا واکنش جدیدی به این ابزار نشان نداده و اعلام کرده تحریم‌ها علیه ایران به‌طور کامل ادامه پیدا خواهد کرد. البته سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته است این کشور از نزدیک گزارش‌های مربوط به این ابزار را پیگیری می‌کند تا جزئیات و اثرات آن مشخص شود.
این موضع‌گیری نشان می‌دهد هنوز مشخص نیست ابزار یاد شده تا چه حد به ایران کمک خواهد کرد، از فشارهای حداکثری آمریکا رها شود. سخنگوی سفارت آمریکا در آلمان هشدار داده است شرکت‌هایی که در معاملات تجاری مشمول تحریم‌ها با ایران وارد شوند در معرض ریسک مجازات آمریکا قرار خواهد گرفت. همان‌طور که بیان شد ابزار پشتیبان مبادلات تجاری در حال حاضر گستره محدود دارد. زیرا صرفا مبادلات تجاری در حوزه کالاهای انسان دوستانه را شامل می‌شود. از پیش نیز قرار بود به رغم خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای ایران، این اقلام در اختیار ایران قرار گیرد. اما در ماه‌های اخیر بسیاری از بانک‌ها به حدی نگران مجازات آمریکا بودند که حتی عملیات‌های مالی برای فروش اقلام یاد شده به ایران را انجام نمی‌دادند. یکی از مقامات پیشین وزارت دارایی آمریکا که اکنون در شورای آتلانتیک است می‌گوید: «ابزار جدید، سیستمی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران یا هر چیزی شبیه به آن نیست زیرا تمامی این گونه معاملات که با ابزار یاد شده امکان‌پذیر می‌شود، مجاز است. اما ایران به این ابزار نیازمند است، زیرا بانک‌ها عملیات‌های مالی مربوط به فروش غذا، دارو و تجهیزات پزشکی را به این کشور انجام نمی‌دهند. این وضعیت از ماه مه سال قبل یعنی زمان خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای ایران وجود داشته است.»
البته گسترش یافتن ابزار پشتیبان مبادلات تجاری به کالاهای دیگر و سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در ایران موضوعی متفاوت است که به احتمال زیاد با واکنش آمریکا مواجه خواهد شد. اروپایی‌ها از یک سو مایلند پیمان هسته‌ای ایران حفظ شود و از سوی دیگر قصد دارند استقلال عمل خود را در قبال ایران نشان دهند البته رهبران اروپا مانند شرکت‌های این قاره به زیان‌ها و فواید اقدامات خود در قبال ایران و آمریکا توجه خواهند کرد.
ارسال نظر