اهداف متناقض ترامپ

یکی از دغدغه‌های همیشگی اعضای این سازمان حفظ سهم خود در بازار بوده است. برنامه کاهش عرضه نفت از ابتدای سال گذشته میلادی از سوی اوپک و چند کشور دیگر آغاز شده و همزمان بر مصرف نفت جهان افزوده شده است.از سوی دیگر تولید نفت در ونزوئلا به دلایل فنی و اقتصادی به شدت پایین آمده و نیز در چند کشور دیگر از جمله کانادا تولید کاهش یافته است و همواره احتمال اختلال در عرضه نفت از لیبی، عراق و نیجریه وجود دارد.

این شرایط زمینه را برای رشد قیمت نفت فراهم کرد، البته عامل اصلی رشد شدید قیمت‌ها در چند هفته اخیر پیش بینی محدود شدن عرضه نفت ایران تحت تاثیر تحریم‌های آمریکاست. دولت آمریکا تلاش می‌کند کشورهای خریدار نفت ایران را به توقف خرید تشویق یا وادار کند اما این سوال مطرح است که نقش تولید نفت آمریکا در این معادله چیست، سرنوشت وعده ترامپ درباره مسلط کردن آمریکا بر بازار نفت چه خواهد شد و چرا آمریکا از اوپک می‌خواهد بر تولید خود بیفزاید تا قیمت‌ها کنترل شود.

واقعیت این است که برای جبران فوری کاهش عرضه، تنها می‌توان از مازاد ظرفیت تولید یا ذخایر استراتژیک نفت استفاده کرد. عربستان بیشترین مازاد ظرفیت تولید نفت را دارد اما امروزه کویت، روسیه و امارات نیز دارای مازاد ظرفیت هستند. در آمریکا شرکت‌های خصوصی در بخش اکتشاف و استخراج نفت و گاز فعالیت می‌کنند و این شرکت‌ها معمولا نفت ذخیره نمی‌کنند زیرا از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست. کشورهای توسعه یافته معادل ۹۰ روز مصرف نفت را ذخیره دارند، اما این ذخیره برای مواقع اضطراری است، نه هنگامی که عرضه نفت به بازار کم می‌شود.

رشد تولید نفت در آمریکا در حال تغییر معادله بازار برای اوپک است زیرا این افزایش از جهات مهم با تولید سنتی نفت تفاوت دارد. در تولید سنتی به سال‌ها سرمایه‌گذاری برای طی کردن مراحل مختلف رسیدن به نفت نیاز است، اما تولید نفت در آمریکا اخیرا به شیوه‌های جدید صورت می‌گیرد، طوری که زمان رسیدن به آن به چند ماه کاهش یافته است. این تغییر به احتمال زیاد بر واکنش اوپک به رشد قیمت نفت اثر می‌گذارد.

در گذشته اعضای اوپک می‌دانستند که ایجاد ظرفیت جدید تولید به سال‌ها زمان نیاز دارد و هنگامی که قیمت‌ها بالا می‌رود، برای مدتی طولانی بالا خواهد ماند، اما اکنون چنین نیست و تولیدکنندگان نفت در آمریکا می‌توانند سریع‌تر به وضعیت بازار واکنش نشان دهند. در نشست ماه ژوئن اگر تولید‌کنندگان بر سر افزایش تولید توافق نمی‌کردند، می‌دانستند که سودشان کوتاه مدت است و در نهایت سهم شان در بازار نصیب تولیدکنندگان آمریکایی خواهد شد. با آنکه موانع زیرساختی سبب می‌شود واکنش تولیدکنندگان آمریکا به وضعیت بازار با تعویق نشان داده شود، اما باز هم واکنش آنها سریع‌تر از تولید‌کنندگان عضو اوپک و روسیه خواهد بود.

عامل دیگر تلاش برای بالا بردن عرضه، پیش بینی ثبات در تقاضای جهان برای نفت در یک دهه یا دو دهه دیگر است. پیش‌بینی زمان ثابت شدن تقاضا برای نفت دشوار است. اما تردیدی وجود ندارد که چند سال دیگر این وضعیت رخ خواهد داد. اعضای اوپک می‌دانند که در آن زمان و هنگامی که تقاضا کاهش یابد ارزش نفت به اندازه اکنون نیست در نتیجه تولیدکنندگان باید اکنون که تقاضا رو به رشد است بر تولید خود بیفزایند تا هم از قیمت بالا سود ببرند و هم وضعیت قیمت‌ها به شکلی نشود که منابع دیگر انرژی مورد توجه قرار گیرد. اگر قیمت نفت برای مدت طولانی بالا باقی بماند، مصرف‌کنندگان بزرگ سهم نفت از انرژی مصرفی‌شان را برای همیشه کاهش می‌دهند، البته قیمت مناسب نفت برای هر یک از تولیدکنندگان اوپک و غیر اوپک متفاوت است و به برنامه‌های اقتصادی آنها وابسته است.

عربستان به قیمت بالای ۸۰ دلار علاقه‌مند است و روسیه معتقد است قیمت‌ها باید بین ۶۰ تا ۷۰ دلار باشد تا از تقاضا کاسته نشود. در هفته‌های اخیر به رغم فشارهای ترامپ، عملا بر میزان عرضه نفت اوپک به اندازه کافی افزوده نشده که قیمت‌ها کاهش یابد و فقدان مازاد ظرفیت تولید به رشد شدید قیمت‌ها منجر شده است.

نقش آمریکا در بازار نفت در سال‌های آینده بسیار بزرگ است. ترامپ از یکسو مایل است قیمت بنزین کاهش یابد تا در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره مشکلی برای حزب جمهوری‌خواه ایجاد نشود و از سوی دیگر قصد دارد بر ایران بیشترین فشار را وارد کند. او به دنبال رسیدن به هر دو هدف است و در این میان عربستان و روسیه از فرصت پدید آمده از تحریم ایران، حداکثر استفاده را کرده‌اند. آنها اعلام کرده‌اند بر تولید خود خواهند افزود، اما نه توان این کار را دارند و نه از بالا رفتن قیمت‌ها ناراحت هستند.

وضعیت مناسب اقتصاد جهان سبب شده بازار نفت نسبت به کاهش عرضه حساس تر از قبل باشد. نکته مهم این است که عربستان دارای بیشترین مازاد ظرفیت تولید و ذخیره نفت است، اما مشخص نیست افزایش عرضه از سوی این کشور چه میزان خواهد بود و آیا امکان افزایش پایدار عرضه وجود دارد یا نه. موسسه وود مک کینزی تخمین زده مازاد ظرفیت تولید در جهان حدود ۵/ ۲ میلیون بشکه است که بخش اعظم آن متعلق به اوپک است. اگر میزان صادرات نفت ایران تحت تاثیر تحریم‌ها به زیر یک میلیون بشکه برسد، وضعیت بازار خطرناک خواهد شد، به این معنا که این کاهش در کنار اختلال در عرضه یا کاهش عرضه نفت از ونزوئلا، لیبی و نیجریه قیمت نفت را حداقل برای مدتی به بالای ۱۰۰ دلار خواهد رساند.