نخستین عامل، ضعف اقتصاد جهان بود که از رشد تقاضا کاست. سال گذشته به تدریج اقتصادهای توسعه یافته که مصرف‌کنندگان بزرگ نفت هستند از رکود خارج شدند و یک عامل افزایش نسبی قیمت‌ها همین بود. دومین عامل مهم کاهش قیمت نفت، رقابت تولیدکنندگان این ماده خام بر سر حفظ و افزایش سهم خود در بازار بود. عربستان در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به ارزان فروشی نفت اقدام کرد. سومین عامل رشد شاخص دلار بود. شاخص دلار که ارزش این ارز را در برابر سبدی از ۶ ارز معتبر نشان می‌دهد از اواسط سال ۲۰۱۴ تا پایان سال ۲۰۱۶ رشد کرد و به ۱۰۳ رسید. این رشد سال پیش معکوس شد، البته در یک ماه اخیر بار دیگر شاهد افزایش آن بوده ایم.

اما درباره عواملی که در ماه‌های آینده بر قیمت نفت تاثیر خواهند گذاشت چه می‌توان گفت؟ واقعیت این است که عوامل موثر بر بازار نفت بسیار متعدد هستند و ابهام‌هایی درباره میزان اثرگذاری آنها وجود دارد در نتیجه پیش‌بینی‌هایی که از سوی نهادهای بین‌المللی از جمله بانک جهانی مطرح می‌شود اخیرا تغییر کرده است. قیمت نفت از اواسط ماه فوریه امسال در مسیر رشد حرکت کرده البته روند افزایش عملا از ابتدای سال گذشته و همزمان با آغاز برنامه کاهش عرضه نفت از سوی اوپک و چند کشور دیگر از جمله روسیه آغاز شده است.

ابتدا به علل رشد قیمت‌ها در سال گذشته می‌پردازیم. سال پیش مهم‌ترین عامل افزایش قیمت نفت، اجرای برنامه کاهش عرضه بود. در ابتدا نسبت به اجرای دقیق این برنامه تردیدهایی وجود داشت اما گزارش‌ها نشان داد برخلاف قبل، کشورهایی که در این برنامه حضور دارند نسبت به آن پایبندی کامل داشته‌اند. طبق آخرین توافق اوپک و روسیه، این برنامه تا پایان سال جاری میلادی اجرا می‌شود. عرضه نفت این کشورها نسبت به قبل ۸/ ۱ میلیون بشکه کاهش یافته و این رقمی قابل ملاحظه است.

سال پیش همزمان با تاثیرگذاری برنامه کاهش عرضه، هماهنگی بین عربستان و روسیه در حوزه برنامه‌های تولید نفت افزایش یافت و این خبری مثبت برای بازار و تولیدکنندگان بود. هدف اصلی اجرای این برنامه، از میان بردن مازاد عرضه و کاستن از ذخیره نفت در اقتصادهای توسعه یافته بوده است. تحقق این دو هدف می‌تواند به افزایش قابل ملاحظه قیمت‌ها منجر شود. دبیر کل اوپک پیش‌بینی کرده به زودی مازاد عرضه از میان می‌رود و یک دلیل رشد قیمت‌ها در هفته‌های اخیر همین است اما ذخیره نفت در اقتصادهای توسعه یافته با آنکه کاهش یافته اما در سطوح بالا قرار دارد. سال گذشته یکی دیگر از علل افزایش قیمت نفت، بهبود نسبی شرایط اقتصاد جهان بود.

سال پیش تقاضای جهان برای نفت ۵/ ۱ میلیون بشکه افزایش یافت و پیش‌بینی شده امسال به دلیل نرخ بالاتر رشد اقتصاد جهان، تقاضای جهانی برای این ماده خام بیش از این میزان رشد خواهد کرد. صندوق بین‌المللی پول در گزارش جدید خود پیش‌بینی کرده امسال اقتصاد جهان ۹/ ۳ درصد رشد می‌کند. این شرایط برای تولید‌کنندگان نفت مناسب است زیرا بر مصرف نفت می‌افزاید و همزمان، عرضه کافی این ماده خام به دلیل اجرای برنامه کاهش عرضه و احتمال اختلال در عرضه چند کشور از جمله ونزوئلا، نیجریه، عراق و لیبی، با تهدیدهایی مواجه است.

در چهار ماه نخست امسال، شاخص دلار عملکرد مثبت داشته و افزایش این شاخص یک مانع برای رشد قیمت نفت است. اما پیش‌بینی شده این روند در ماه‌های آینده معکوس خواهد شد. در چهار هفته اخیر برخی از عوامل جدید بر بازار نفت تاثیر گذاشته‌اند. نخستین عامل احتمال بروز اختلال در عرضه نفت ایران در صورت خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ است. ترامپ از قبل از استقرار در کاخ سفید، بر لزوم اصلاح این پیمان تاکید کرده و گفته بود اگر تغییرات لازم در آن ایجاد نشود از این پیمان خارج خواهد شد. این در حالی است که هم‌پیمان‌های آمریکا در اروپا معتقدند پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ موثر بوده و ایران به آن به‌طور کامل پایبند بوده است. در نتیجه باید این پیمان حفظ شود.به هر حال اگر آمریکا از این پیمان خارج شود احتمال کاهش صادرات نفت ایران وجود دارد. طبق برخی تخمین ها، در این حالت صادرات نفت ایران ۲۵۰ تا ۳۵۰ هزار بشکه کاهش خواهد یافت. البته پیش‌بینی تاثیر خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای ایران آسان نیست و عوامل متعدد در این زمینه موثر هستند. برای مثال هنوز مشخص نیست آیا ایران نیز از این پیمان خارج خواهد شد یا نه. همچنین موضع اروپایی‌ها و خریداران نفت ایران مهم است.

دومین عامل مهم که در هفته‌های اخیر به افزایش قیمت نفت کمک کرده است تاکید عربستان بر لزوم تداوم برنامه کاهش عرضه نفت است. با آنکه اکثر کارشناسان معتقدند رشد شدید قیمت نفت عملا به زیان بازار است زیرا از رشد اقتصاد جهان می‌کاهد، اما عربستان که برای تامین هزینه برنامه‌های توسعه‌ای خود به قیمت بالاتر از ۸۰ دلار برای نفت نیاز دارد اعلام کرده هنوز اهداف برنامه کاهش عرضه تحقق نیافته است. عربستان برای کاستن از کسری بودجه خود و نیز اجرای برنامه‌هایی که تدوین کرده مایل است قیمت نفت به بالای ۸۰ دلار و تا ۸۸ دلار در هر بشکه برسد.تولید ناخالص داخلی عربستان سال پیش ۵/ ۰ درصد کاهش یافت و پیش‌بینی شده امسال این شاخص ۷/ ۱ درصد رشد می‌کند. اما تحقق این پیش‌بینی مستلزم افزایش هزینه دولت عربستان است. در واقع الگوی سنتی رشد اقتصادی مبتنی بر افزایش هزینه دولت که از فروش نفت حاصل می‌شود، همچنان برای اقتصاد عربستان صادق است. به این ترتیب در هفته‌ها و ماه‌های آینده یک عامل مهم که بر بازار نفت تاثیر خواهد گذاشت اقدامات عربستان برای بالا بردن قیمت نفت است.

در سه ماه نخست سال جاری میلادی قیمت نفت حدود ۱۰ درصد افزایش یافت و متوسط قیمت هر بشکه نفت برنت حدود ۶۷ دلار بود. تحلیلگران بانک جهانی معتقدند متوسط قیمت این نوع نفت در سال جاری میلادی ۶۵ دلار خواهد بود. سال پیش این رقم ۵۳ دلار بود. همچنین سال آینده متوسط قیمت‌ها در محدوده ۶۵ دلار باقی خواهد ماند. به باور تحلیلگران این نهاد، تنش‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه به ویژه بین ایران و عربستان، احتمال کاهش شدید عرضه نفت ونزوئلا، افت شاخص دلار و احتمال اختلال در عرضه نفت ایران عوامل حمایت‌کننده از قیمت نفت هستند اما در مقابل، افزایش تولید نفت شیل در آمریکا و برخی کشورهای دیگر، از رشد شدید قیمت‌ها جلوگیری خواهد کرد.نشست بعدی اوپک که روسیه هم در آن شرکت خواهد کرد ماه آینده میلادی برگزار می‌شود. در این نشست وضعیت بازار نفت و اقداماتی که ضروری است برای حفظ ثبات بازار انجام شود بررسی خواهد شد. روسیه یک عامل کلیدی در بازار نفت است. وزیر نفت این کشور اخیرا اعلام کرده کشورش با بررسی شرایط بازار، درباره همراه بودن با برنامه کاهش عرضه تصمیم‌گیری خواهد کرد. اگر میزان هماهنگی و همکاری روسیه و اوپک کاهش یابد شاهد کاهش قیمت نفت خواهیم بود.

اخبار مرتبط