ریشه‌یابی مکانیزم تصمیم‌گیری

استاد مدیریت بازرگانی دانشگاه هاروارد

از نخستین روزهای فارغ‌التحصیلی از نزدیک در جریان کار دنی بوده‌ام و با او درباره موضوعات بسیاری در زمینه کارش بحث کرده‌ایم. همچنین این فرصت را داشته‌ام که به‌صورت مشترک با او دوره‌ای درخصوص تصمیم‌گیری، برای مدیران یک شرکت بسیار بزرگ برگزار کنیم. با این حال، باوجود اینکه کاملا از نزدیک در جریان کار دنی بوده‌ام گمان می‌کنم کتاب «تفکر تند و کند»، کتابی بسیار جامع‌تر از آن چیزی است که من پیش‌بینی می‌کردم، به طوری‌که خیلی آسان می‌توان آن را به سه جلد کتاب تبدیل کرد. یک جلد آن توضیحی جامع درباره علت اصلی قضاوت و تصمیم‌گیری ما را بیان می‌کند. جلد دوم تاریخ مدرن روانشناسی قضاوت و تصمیم‌گیری و جلد سوم مجموعه‌ای خلاصه شده از تجربیات شخصی دنی در طول سال‌‌ها تحقیق و پژوهش در این زمینه است.

تحقیقات مرتبط با تصمیم‌گیری رفتاری به واسطه تاثیرات عمیقی که بر اقتصاد، بازاریابی، پزشکی، حقوق و برخی دیگر رشته‌های کاربردی داشته است، امروزه بسیار معتبر دانسته می‌شود. این تحقیقات سریع‌تر از هر موضوع دیگری در تاریخ روانشناسی بر دیگر مطالعات دانشگاهی نور تابانده است. در تمام 35 سال گذشته، یکی از نظریه‌های انتقادی در خصوص تحقیقات مرتبط با تصمیم‌گیری رفتاری و پژوهش‌های صورت‌گرفته، این بوده است که جزئیات کافی درباره مکانیزم روانشناختی موضوع را ارائه نمی‌دادند. این انتقاد که ماهیت تحقیقات و شواهد چه چیزی است، هر روز مطرح می‌شد. پاسخ به سوالاتی که علت و اساس مکانیزم روانشناختی تصمیم رفتاری چیست، کلام اصلی کتاب است و با توجه به تقسیم‌بندی ارائه شده در بالا، در جلد اول قرار می‌گیرد. نکته جالب اینکه کتاب «تفکر تند و کند»، در برابر انتقادات روانشناسانی که می‌گویند پژوهشگران حوزه تصمیم‌گیری رفتاری، فرآیند روانشناختی را که علت است نادیده می‌گیرند، موضع تدافعی نداشته و دنیای ترسیمی خود را نیازمند کنکاش بیشتر می‌داند.

کانمن می‌گوید من از دو اصطلاح در کتاب استفاده کردم که نخستین بار دو روانشناس به نام‌های استانوویچ و ریچارد وست مطرح کردند. سیستم 1 و سیستم 2. سیستم 1 که ما برای اکثر تصمیمات به آن اعتماد می‌کنیم، سریع و بدون تلاش زیاد عمل می‌کند و دچار تعصب در قضاوت است. همچنین از پیشرفت‌های جدید در فهم چگونگی رفتار سیستم 2 می‌گوید که می‌توان به کمک آن، از اثرات منفی قضاوت‌های سریع جلوگیری کرد. کانمن ساختاری برای فهم فرآیند و مکانیزم‌های سیستم 1 و سیستم 2 ارائه می‌دهد و در خصوص سازوکار عملکرد سیستم 2 و اینکه چه وقت برای حل مشکل نیازمند استفاده از آن هستیم، توضیحات مبسوطی ارائه می‌دهد. در جلد دوم، طبق تقسیم‌بندی گفته شده، دنی روایت خودش از تاریخ تحقیقات را توضیح می‌دهد. در این قسمت ما با روایتی جذاب روبه‌رو هستیم که توضیح می‌دهد تحقیقات اولیه چطور صورت گرفته است و نقش مهم دانشمندانی همچون اسلوویچ، لیختنشتاین و فیشهوف در تکامل این دانش به چه میزان بوده است. ضمن اینکه تا حدودی از تاثیر تحقیقات تصمیم‌گیری رفتاری بر دیگر زمینه‌ها مطلع می‌شویم. جلد سوم نیز می‌تواند به نوعی مسیر پژوهشی و شخصی دنی را روایت کند. در این بخش، کتاب تبدیل به داستانی گیرا می‌شود و در خلال آن از عمق همکاری تورسکی و کانمن در طول سال‌ها آگاه می‌شویم و مسائل بسیاری در خصوص تجربیات این دو را درمی‌یابیم.