بهره‌برداری از منابع نامتعارف
علی اصغر قانع
معاون برنامه‌ریزی و توسعه- شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور
بانک جهانی، توسعه را بسط طیف امکانات انسان‌ها، شامل دسترسی به حق اشتغال، درآمد، تحصیل، بهداشت و محیط زیست پاک تعریف کرده است. توسعه پایدار تمام اصول پایداری را به یکدیگر پیوند می‌دهد و مستلزم همکاری دولت، سازمان‌های غیردولتی، مردم و نهادهای بین‌المللی است. توسعه پایدار شامل تمام جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و محیط زیستی است. اصول توسعه پایدار بر چهار اصل به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی (مصرف بهینه)، پایدار ساختن مصرف منابع طبیعی تجدیدناپذیر، نگه‌داشتن حداقل ضایعات و آلودگی جهانی و تامین نیازهای پایه انسانی و اجتماعی است.
علی اصغر قانع
معاون برنامه‌ریزی و توسعه- شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور
بانک جهانی، توسعه را بسط طیف امکانات انسان‌ها، شامل دسترسی به حق اشتغال، درآمد، تحصیل، بهداشت و محیط زیست پاک تعریف کرده است. توسعه پایدار تمام اصول پایداری را به یکدیگر پیوند می‌دهد و مستلزم همکاری دولت، سازمان‌های غیردولتی، مردم و نهادهای بین‌المللی است. توسعه پایدار شامل تمام جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و محیط زیستی است. اصول توسعه پایدار بر چهار اصل به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی (مصرف بهینه)، پایدار ساختن مصرف منابع طبیعی تجدیدناپذیر، نگه‌داشتن حداقل ضایعات و آلودگی جهانی و تامین نیازهای پایه انسانی و اجتماعی است. دستور کار۲۰۳۰ توسعه پایدار سازمان ملل متحدکه جایگزین اهداف توسعه هزاره شده است، برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار، ۱۷ هدف کلان را معرفی کرده است.
در هدف ششم به نقش دسترسی به آب سالم و دفع بهداشتی فاضلاب در توسعه پایدار تاکید شده است. امروزه بسیاری از کشورها(چین، ژاپن، آلمان، انگلیس و اتحادیه اروپا) برای رسیدن به اهداف رشد فراگیر و توسعه پایدار به مباحث اقتصاد چرخشی توجه ویژه‌ای کرده‌اند. اقتصاد چرخشی فاضلاب ازمنظرهای مدیریت مصرف آب، استفاده مجدد از پساب و لجن فاضلاب (ضایعات ارزشمند)، اقتصادی (فرصت‌های از دست رفته اقتصادی و استفاده مجدد) و جلوگیری از آلودگی محیط زیست قابل ملاحظه است. طی یک قرن گذشته با رشد جمعیت و توسعه شهرها، رشد صنعتی و کشاورزی، آلودگی منابع آبی و موضوع فاضلاب اهمیت بیشتری پیدا کرده است؛ به‌طوری‌که سازمان ملل متحد دهه ۱۹۸۰ را «دهه بین‌المللی تامین آب سالم و بهسازی» معرفی کرد. پساب فاضلاب، در واقع منابع آبی پایدار و مطمئن، ولی نامتعارف هستند که به راحتی و بدون صرف هزینه‌های زیاد در دسترس است و می‌تواند بخشی از نیازهای آبی را در زمینه‌های گوناگون مرتفع کند. کشورهای ایالات متحده آمریکا، چین، فرانسه، تونس، مصر و هند در استفاده مجدد از پساب فاضلاب پیشروهستند.
شناسایی اقتصادی مصارف فاضلاب در اقتصاد از موضوعاتی است که نشان‌دهنده نقش اقتصاد چرخشی در مدیریت فاضلاب است. منطبق بر گزارش شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در سال ۱۳۹۲، تولید فاضلاب ۱۱۱۶ میلیون مترمکعب بوده که ۵۱۴ میلیون متر مکعب آن به‌صورت آب سطحی تخلیه شده و ۶۰۲ میلیون متر مکعب دیگر آن در بخش‌های اقتصادی استفاده شده است. براساس محاسبات نویسندگان، ارزش اقتصادی یک متر مکعب آب در بخش کشاورزی ۳۱۴۵ ریال و در بخش صنعت ۳۷۰۷۱ ریال است. بنابراین به آسانی ارزش اقتصادی پساب در کشور مطابق جدول فوق محاسبه می‌شود. همان طور که جدول بالا نشان می‌دهد، سهم پساب در افزایش ستانده کشاورزی و صنعت به ترتیب ۱/ ۰ و ۰۰۴/ ۰ درصد است. با توجه به اینکه ۳۴ میلیون مترمکعب از پساب به فضای سبز شهرداری‌ها اختصاص داده شده و در این بخش ارزش اقتصادی در دسترس نیست، بنابر این فقط می‌توان به هزینه فرصت عدم تولید آب در این بخش اشاره کرد. در سال ۱۳۹۲ هزینه تمام شده یک مترمکعب آب ۶۷۰۷ ریال گزارش شده است، بنابراین هزینه فرصت عدم تولید آب در این بخش ۲۲۸ میلیارد ریال است. در این صورت کل ارزش اقتصادی پساب فاضلاب ۲۱۸۴میلیارد ریال و ۰۱۳/ ۰ درصد از کل ارزش ستانده کشور خواهد بود.
از دیدگاه کلان، فاضلاب به‌عنوان یک عامل آلوده‌کننده محیط زیست و به‌عنوان یک کالای جایگزین نقد و بررسی می‌شود. از منظر آلوده‌کننده محیط زیست، فاضلاب‌های شهری و صنعتی بزرگ‌ترین عامل آلودگی زیست‌محیطی و منابع آبی هستند. این موضوع در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه که بیشتر آنها فاقد سامانه‌های جمع‌آوری و تصفیه بهداشتی فاضلاب هستند، بیشتر خودنمایی می‌کند. بنابراین در راستای توسعه پایدار، دولت‌ها و واحدهای نهادی مرتبط به فاضلاب باید برنامه‌های راهبردی برای جمع‌آوری و تصفیه بهداشتی فاضلاب‌ها در سطح استانداردهای بین‌المللی و منطقه انجام بدهند. روی دیگر سکه اینکه با توجه به محدودیت‌های منابع آبی در بسیاری از کشورها مانند ایران، استفاده مجدد از پساب فاضلاب می‌تواند بخش زیادی از کمبودهای آب در بخش صنعت و کشاورزی را مرتفع کند. این رویکرد از دیدگاه اقتصاد چرخشی و توسعه بسیار حائز اهمیت است. توسعه صنعت و افزایش تولید محصولات کشاورزی از مهم‌ترین عوامل رشد و توسعه محسوب می‌شوند. امروزه در سطح منطقه و جهانی با توجه به افزایش تقاضای آب، محدودیت منابع آبی، رشد جمعیت و توسعه صنعت، آلودگی منابع آبی، تغییرات آب و هوایی، حفظ محیط‌زیست، ارتباط فاضلاب با شیوع بیماری‌ها و سایر عامل‌ها، لزوم توجه به مدیریت فاضلاب‌ها و استفاده مجدد از پساب فاضلاب را در بستر اقتصاد چرخشی و مسیر توسعه پایدار بسیار حساس کرده است. موارد رویکردهای اقتصاد چرخشی فاضلاب در توسعه پایدار را می‌توان به شرح زیر مد نظر قرار داد:
• چگونگی استفاده از منابع و به کارگیری امکانات و فرصت‌ها به گونه‌ای که ضمن برآورده کردن نیازهای انسانی و تامین رفاه و سلامت آنها، بدون آسیب رساندن به دیگران و محیط‌زیست برای نسل‌های آینده، هدف آرمانی، توسعه پایدار است. در مسیر حرکت به سوی توسعه پایدار آب به‌عنوان بخشی از محیط‌زیست و عنصری برای توسعه نقش اثربخشی دارد. مدیریت صحیح فاضلاب‌ها و جلوگیری از آلودگی منابع آبی و زیست محیطی و همچنین استفاده مجدد از فاضلاب‌ها می‌تواند در توسعه کشورهایی که از کمبود آب رنج می‌برند، بسیار کارآمد باشد.
• توجه به اقتصاد چرخشی در مدیریت بخشی صنعت آب و فاضلاب، راهگشای برخی مشکلات صنعت مانند بهبود و افزایش کارآمدی و ارزش افزوده، کمبود نقدینگی، کمبود منابع مالی سرمایه‌گذاری و کاهش هزینه‌های عملیاتی است.
• بر اساس محاسبات انجام شده و شناسایی سهم پساب فاضلاب در ستانده بخش‌های اقتصادی کشور، با افزایش ظرفیت‌سازی سامانه‌های فاضلاب و برنامه‌ریزی راهبردی برای جذب منابع سرمایه، استفاده مجدد از فاضلاب‌ها سبب افزایش سهم بخش‌های کشاورزی و صنعت در GNP می‌شود.
• خدمات آب و فاضلاب، فعالیتی اقتصادی است و با توجه به سرمایه‌بر بودن و نیاز به تاسیسات و تجهیزات بسیار زیاد، یکی از مهم‌ترین مولفه‌های موثر در اقتصاد صنعت آب و فاضلاب افزایش و بهبود کارآمدی سرمایه‌گذاری‌ها است. الزام به رعایت اقتصاد چرخشی در صنعت آب و فاضلاب، سبب افزایش و بهبود کارآمدی سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود.
ارسال نظر