تجربه هندی جلب سرمایه‌های انسانی

طیبه مرادی
پژوهشگر اقتصادی

مهاجرت، همواره نیرویی پویا در تاریخ بشر بوده است. مهاجران گروهی از مردم ساکن خارج از میهن خود هستند که می‌توانند زمینه‌های مثبتی برای توسعه سرزمین مادری فراهم آورند. صرف‌نظر از علت مهاجرت، مهاجران بخش قابل‌توجهی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، به‌طوری که امروزه به ازای هر 25 نفر، یک نفر ساکن کشوری خارج از زادگاه خویش است. در عصر جهانی شدن، نقش مهاجران در توسعه اقتصادی-اجتماعی کشور مادری به نحو قابل‌توجهی افزایش یافته است. همان‌طور که اثرات جهانی شدن بیش از پیش ملت‌ها را دربر می‌گیرد، نقش و تاثیر مهاجران خارجی نیز چشمگیرتر می‌شود. دولت‌های بسیاری از کشورهای درحال توسعه، پتانسیل‌های مهاجران را به منظور کمک به توسعه اقتصادیشان، مرکز توجه قرار داده‌اند زیرا مهاجران نه‌تنها محرکی برای توسعه این کشورها هستند، بلکه ارتباطات ارزشمند اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دوجانبه میان ملت‌های مبدا و میزبان را تسهیل می‌کنند. به علاوه مهاجران در انتقال تکنولوژی، سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی در کشورهای مبدا، همچون کاتالیزور عمل می‌کنند. به علاوه اگر مهاجران بعد از مدتی به کشور زادگاه خود باز گردند یا ارتباطات علمی و اقتصادی خود را با کشور مادری افزایش دهند، فرآیند گردش مغزها جایگزین فرار مغزها می‌شود. به این ترتیب مهاجرین قادر خواهند بود، محدودیت‌ها و تنگناهای علمی و مالی کشورهای مبدا را کاهش دهند و به فرآیند توسعه این کشورها یاری رسانند.

سرمایه‌گذاری مهاجران در کشور مادری

مهاجران نقش بسیار مهمی در افزایش سرمایه‌گذاری در کشورهای مبدا دارند. آنان از دانش و فرصت‌های ارتباطی بهتری نسبت به دیگر سرمایه‌گذاران برخوردارند، بنابراین احتمال آنکه به سرمایه‌گذاری گرایش داشته و پذیرای ریسک بالاتر باشند، بیشتر از سرمایه‌گذاران خارجی است. آنها می‌توانند دانش خود را با مهارت‌ها، دانش و شبکه‌های ارتباطی که در خارج از کشور به‌دست آورده‌اند، ترکیب کنند و فعالیت‌های ارزشمندی را در کشور مادری پایه‌گذاری کنند. تفاوت‌های قابل‌توجهی میان مشارکت مهاجران در توسعه میهن خود و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی وجود دارد. انگیزه‌ها و الگوی سرمایه‌گذاری مهاجران به شکل قابل‌توجهی متفاوت از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی سنتی است. آنها به احتمال زیاد، از قابلیت‌ها و نیازمندی‌های نیروی کار داخلی و انواع آموزشی که نیروی کار محلی نیاز دارند، باخبر هستند، بنابراین مهاجران می‌توانند به‌عنوان پل ارتباطی میان اقتصادهای درحال توسعه و کشورهای صنعتی عمل کنند. آنها از طریق شبکه‌های ارتباطی خود می‌توانند در بازسازی و توسعه کشور مشارکت کنند.

انتقال دانش و تکنولوژی

یکی از راه‌‌های مشارکت سازنده مهاجران برای توسعه میهن، انتقال دانش و تکنولوژی به کشور مادری است. مهاجران منبع بسیار خوبی از انتقال دانش و مهارت‌های فنی هستند و می‌توانند به‌عنوان واسطه برای انتقال فناوری به میهن خود عمل کنند. آنها نه‌تنها از طریق ارتباط دائمی خود می‌توانند با میهن مشارکت داشته باشند بلکه از طریق بازگشت کوتاه‌مدت یا حتی مجازی خود می‌توانند در ارتقای سطح دانش و فناوری و تشویق به نوآوری و کارآفرینی نقش مثبتی ایفا کنند.

پذیرش تابعیت دوگانه

یکی از بهترین راهکارهای تسهیل تعامل مهاجران با کشور مادری، پذیرش حقوق تابعیت دوگانه در کشور زادگاه است. تابعیت دوگانه، می‌تواند احتمال بازگشت سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی مهاجران را افزایش دهد. در قرن 19 و اوایل قرن 20، تابعیت دوگانه مترادف با خیانت محسوب می‌شد، اما امروزه با اوج‌گیری شمار مهاجران، بالا رفتن شمار ازدواج میان اتباع کشورهای مختلف و کودکان متولد شده با ملیت‌های دوگانه، حفظ حقوق مهاجران توسط کنوانسیون‌های حقوق بشر مورد تاکید قرار گرفته است. بر این اساس جریان ضدمهاجرت در بین بسیاری از کشورهایی که با شمار کثیری از جمعیت مهاجر مواجه هستند، تغییر کرده و مهاجران در این کشورها همچون دارایی‌های بکر و منبع قوی برای بهبود اقتصاد ملی شناخته شده‌اند. برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از جمله فنلاند، هلند، سوئد، آلمان و ایتالیا، در دهه 1990 تابعیت دوگانه را پذیرفته‌اند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه، از جمله چین و هند نیز با تضمین امنیت اقتصادی و سیاسی مهاجران، در جلب سرمایه‌های مالی و فکری آنان موفقیت‌های بزرگی کسب کرده‌اند.

سیاست‌های هند برای جلب سرمایه‌های مالی و فکری مهاجران

هند با داشتن دومین جمعیت مهاجران خارجی (بیش از 27 میلیون هندی در 189 کشور سکونت دارند)، یکی از پیشگامان به رسمیت شناختن اهمیت مهاجران است. هند، به منظور بهره‌مندی از تعامل سودمند متقابل و پایدار با مهاجران، چارچوب نهادی جدیدی را طراحی کرده است. این کشور، مهاجرانی را که تا حدود 4 نسل قبل از سرزمین هند خارج شده‌اند، به رسمیت شناخته است. براین اساس، خارجیان هندی‌الاصل که گذرنامه هندی دارند یا پدرو مادر یا پدربزرگ و مادربزرگشان درهند متولد شده‌اند و درحال حاضر گذرنامه خارجی دارند، حق دارند برای دریافت کارت ملی درخواست دهند. کارت ملی راهکاری میان تابعیت منفرد و دوگانه است. دارندگان کارت ملی حقوق سیاسی هندیان ساکن این کشور را ندارند، درحالی که امتیازات اقتصادی به آنان اعطا شده است.

هند علاوه برتاسیس وزارتخانه مربوط به امور مهاجران خارجی، ترتیبات نهادی دیگری برای تسهیل تعامل با مهاجران ایجاد کرده است. به‌طور مثال «شبکه علمی جهانی هندیان» نهادی قدرتمند است که انتقال دانش، مهارت‌ها و تجارب هندیان مهاجر را به درون کشور تسهیل می‌کند و «شورای رایزنی جهانی»، به جلب بهترین و مستعدترین هندیان خارج از کشور می‌پردازد. مهاجران خارجی هندی به برقراری ارتباط با زادگاه خود مشتاق هستند و تمایل دارند که پل ارتباطی میان هند و کشورهای پیشرفته جهان باشند. هند با تعامل فعال با مهاجران و تضمین امنیت فعالیت‌های اقتصادی آنان، مهاجران خارجی را به پلی ارتباطی میان کشورهای میزبان و هند مبدل کرده است. استراتژی هند ممکن است به‌طور کامل برای سایر کشورها قابل کپی‌برداری نباشد اما تمامی کشورهای مهاجرفرست می‌توانند با ایجاد ارتباطی سودمند با مهاجران، فرآیند جلب سرمایه‌های فکری و مالی مهاجران به سوی کشور مادری را تسهیل کنند.