علاج واقعه قبل از وقوع - ۱۶ بهمن ۹۵

مهندس امیرحسین مفید
عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان

حوادث طبیعی از آن دست حوادثی است که نمی‌توان از وقوع آنها جلوگیری کرد. لذا تنها راه مقابله برای کاهش آسیب‌های ناشی از آن، ایجاد آمادگی و فراهم آوردن زیرساخت‌ها و نیز رعایت کلیه ضوابط و مقررات علمی و به‌روز شده است. زلزله‌خیز بودن ایران و همچنین وسعت زیاد بافت‌های فرسوده شهری در کنار عدم رعایت دقیق مقررات ملی ساختمان و نیز عدم توجه به طرح جامع شهری و الزامات شهرسازی، تهران را جزو آسیب‌پذیر‌ترین پایتخت‌ها قرار داده است. چنان‌که طبق نظر کارشناسی تیم‌های متخصص، در صورت وقوع زلزله‌ای با قدرت هفت ریشتر، کشته شدن چهار میلیون شهروند در 24 ساعت اولیه پس از وقوع حادثه در تهران محتمل است.

لذا برای کاهش آسیب‌پذیری شهرهای کشورمان در مقابل حوادثی مانند زلزله و آتش‌سوزی نیاز به یک اجماع ملی در بخش‌های مختلف حاکمیتی و افکار عمومی حول محور قانون و مدیریت تخصصی و کارشناسی شده است. برای رسیدن به این مطلوب در قدم نخست لازم است عموم مردم از وظایفی که یک شهروند نسبت به شهر و هموطنان خود دارد، آگاهی کامل داشته باشند. از جمله این وظایف می‌توان به حفظ محیط زیست، رعایت قوانین رانندگی، رعایت احترام در بیان و گفتار نسبت به یکدیگر، رعایت احترام به عقاید دیگران، رعایت قوانین و مقرراتی که هر شخص در شغل خود ملزم به انجام آنها است، پرداخت عوارض و مالیات و... اشاره کرد. رعایت حقوق فرد در گرو رعایت حقوق دیگران است، تا مادامی که مردم کشوری این باور انسانی و عالی را نپذیرند و مطابق با آن عمل نکنند و طلب حقوق خود بدون توجه به رعایت حقوق دیگران را داشته باشند، انتظار ایجاد بستری مناسب برای تغییرات بنیادین در جامعه را نمی‌توان متصور شد.

برای رسیدن به این فرهنگ عمومی لازم است آموزش و فرهنگ‌سازی در هر جامعه، برای تمامی رده‌های سنی به‌عنوان اولویت در نظر گرفته شود و نسل جوان و نوجوان به علت قدرت فراگیری و تطابق بالا، باید به‌عنوان جامعه هدف قرار گیرند؛ چراکه انطباق نسل‌های بالاتر با قوانین به علت عادات و باورهای آن نسل، زمان و زحمت‌زیادتری را طلب می‌کند. کشورهایی مانند ژاپن و آلمان نمونه بسیار موفقی در آموزش حقوق و فرهنگ شهروندی هستند که می‌توانند به‌عنوان الگویی برای کشور ما قرار گیرند. در ژاپن بعد از وقوع سونامی و زلزله و نیز نشت مواد رادیواکتیو، مردم با اتکا به فرهنگ عمومی و با حاکمیت قانون و منطق توانستند کشورشان را در کمترین زمان به زندگی عادی و روزمره برگردانند. این دستاوردها و موفقیت‌ها برای هیچ کشوری به‌صورت تصادفی به‌وقوع نمی‌پیوندد، مگر با حاکمیت فرهنگ، قانون و علم به‌روزشده. با توجه به آنچه بیان شد می‌توان نتیجه گرفت که نیاز اولیه مردم کشورمان کسب فرهنگ و حقوق شهروندی است و باید بدانیم که با افکار و عملکردمان، سرنوشت خودمان و نسل‌های آینده را رقم خواهیم زد.

ما ایرانیان باید بدانیم در انتخاباتی مانند شوراها و انتخاب شهردار که امید می‌رود در آینده‌ به‌طور مستقیم توسط خود مردم انتخاب شود، باید مسوولیت را به افراد متخصص واگذار و از سیاسی‌کاری و سیاست‌زدگی دوری کنیم. همان‌طور که پزشک معالج خود را فارغ از اینکه به کدام جریان فکری وابسته است، ‌انتخاب می‌‌کنیم؛ در مورد انتخابات تخصصی نیز اولویت اصلی را بر مبنای توانمندی و مرتبط بودن تخصص افراد قرار دهیم؛ چراکه بعد از همراه شدن با جریان‌های غیرمتخصص و سیاسی، نمی‌توان ادعای قصور از آنها کرد؛ بلکه از دیدگاه منطقی قصور از آن کسانی است که با علم و آگاهی از حقوق خود و حق تاثیرگذاری در اداره جامعه به افراد فاقد صلاحیت اجازه سوء‌استفاده از موقعیت اعطا‌شده را داده‌اند.

ورود افراد غیرمتخصص و سیاست‌زده باعث خروج مسیر شوراها از مسیر تخصصی که قانون‌گذار هدف عالی خود را در پیدایش آن دیده بود، می‌شود. چند سالی است این سوال در ذهن مردم و مسوولان در حال تکرار است که در صورت وقوع زلزله در تهران چه باید کرد؟ اگرچه در ضرب‌المثلی ایرانی آمده است، علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد، اما در پی آن نیز گفته شده ماهی را هر موقع از آب بگیری تازه است. به‌نظر نگارنده با توجه به بافت‌های فرسوده و کم‌کاری‌هایی که در بخش ساخت‌و‌ساز و طرح جامع شهری وجود دارد، اصلاح و بازنگری موارد ذکرشده نیاز به کارشناسی و زمان برای ارائه راهکار دارد و از آنجا که احتمال وقوع زلزله با قدرت بالا در هر لحظه وجود دارد، باید حاکمیت این مورد را از جمله موارد امنیت ملی قرار دهد؛ چراکه تهران برای ایران همانند وجود مغز برای بدن است. همان‌طور که در صورت مرگ مغزی فردی حتی با وجود سلامت کامل بقیه ارگان‌ها ادامه حیات از آن شخص سلب می‌شود، ‌ایران نیز با ویران شدن تهران و کشته شدن چندین میلیون شهروند در مدیریت بحران با دشواری‌هایی روبه‌رو است؛ چراکه اکثریت نخبگان حوزه سیاسی، اقتصادی، نظامی، قضایی، پزشکی، مهندسی و به‌طور کلی فرماندهی ایران در تهران متمرکز است و در نبود این نخبگان، احتمال مدیریت بحران دشوار است؛ بنابراین در کوتاه‌مدت پیشنهاد می‌شود با شناسایی افراد نخبه در رشته‌های مختلف اقدام به مقاوم‌سازی محل سکونت و کار آنها کرده و به موازات آن تمام مراکز درمانی و سرویس‌دهنده در هنگام وقوع زلزله را مورد بازبینی، تجهیز و مقاوم‌سازی قرار داده و همچنین با تشکیل گروه‌های امداد و نجات در بقیه استان‌ها و تدوین سازوکارهایی با مدیریت متمرکز برای کمک به پایتخت در هنگام وقوع زلزله اقدام کنیم.

و درنهایت، در درازمدت همان‌طور که اشاره شد، مردم باید با رجوع به قانون و فرهنگ شهروندی با استفاده از حق رای خود و با کمک نهادهای مدنی باعث جلوگیری از عدم‌رعایت قوانین و مقررات شوند و در پی آن توسعه کیفی شهر را از منتخبان خود مطالبه کنند که این مهم به سه عامل خواست مردم، اجابت منتخبان و زمان جهت تحقق نیاز دارد.