تفاوت بازار نفت با سایر بازارها

محمدرضا بهاری‌نیا
کارشناس برنامه‌ریزی نفت و گاز

تولید نفت و قیمت آن در بازار جهانی با تحولات بسیاری در چند سال اخیر مواجه بوده است و به همین دلیل اوپک تلاش کرد تا با توافقی بتواند ثبات در این بازار را هم برای اعضای خود و هم غیر اوپکی‌ها ایجاد کند و بازار نفت ایران نیز در این میان رشد قابل توجهی را تجربه کرد. در روز 30 نوامبر کشورهای عضو اوپک توافق کردند تا مجموع عرضه نفت به بازار جهانی را 2/ 1 میلیون بشکه در روز کاهش دهند. در روز 10 دسامبر نیز کشورهای تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک در نشستی با اعضای اوپک متعهد شدند تا از تولید نفت خود 600 هزار بشکه در روز بکاهند. از زمان توافق اول (30 نوامبر) قیمت جهانی نفت روند صعودی خود را آغاز کرد و پس از تعمیم توافق اوپک به تولیدکنندگان غیرعضو این روند نیز تقویت شد. در آستانه عملیاتی شدن توافق اوپک و غیر اوپکی‌ها برای کاهش نزدیک به 2 میلیون بشکه‌ای تولید نفت، قیمت طلای سیاه در معاملات منتهی به نهم دسامبر با افزایشی خیره‌کننده در بازار روبه‌رو شد. بر این اساس قیمت تمامی شاخص‌های معتبر نفت خام جهان همچون برنت دریای شمال، وست تگزاس آمریکا، سبد نفتی اوپک، شاخص نفت عمان و دبی همگی از محدوده بشکه‌ای ۵۰ دلار عبور کردند. قیمت سبد نفتی اوپک با ثبت افزایشی حدود چهار دلار و ۲۵ سنت در محدوده ۵۰ دلار و ۶۹ سنت، قیمت نفت خام شیرین آمریکا (وست تگزاس) با ثبت افزایشی دو دلار و هفت سنتی در محدوده ۵۰ دلار و ۹۷ سنت و قیمت هر بشکه نفت خام برنت دریای شمال با ثبت افزایشی سه دلاری در محدوده ۵۲ دلار و ۴۴ سنت در بازار معامله شده است.

علاوه بر این در ادامه جهش بهای طلای سیاه در بازار، در معاملات منتهی به ۹ دسامبر ۲۰۱۶ میلادی قیمت هر بشکه نفت شاخص دبی با ثبت افزایش چهار دلار و ۵۲ سنتی در محدوده ۵۱ دلار و ۱۱ سنت و قیمت شاخص نفت عمان با ثبت افزایش چهار دلار و ۵۹ سنت در محدوده ۵۱ دلار و ۷۹ سنت در بازار داد و ستد شده است. از طرف دیگر و همزمان با جهش قیمت نفت خام در بازار، بهای هر بشکه نفت خام سبک و سنگین صادراتی ایران هم در معاملات منتهی به نهم دسامبر افزایشی بیش از چهار دلار داشته است. بر این اساس قیمت هر بشکه نفت خام سبک صادراتی ایران با ثبت افزایشی چهار دلار و ۲۲ سنتی در محدوده ۵۰ دلار و ۸۵ سنت به مشتریان عرضه شده که افزایش قیمت نفت ایران به بشکه‌ای بیش از ۵۰ دلار، برای نخستین بار بود که در معاملات سال ۲۰۱۶ میلادی به ثبت رسید. اما در مورد تاثیر تصمیم اوپک بر بازارهای جهانی نظرات مختلفی مطرح شده است که بیانگر واکنش‌های مختلف بازار جهانی در کوتاه‌مدت و بلندمدت است. ازجمله:

1- برابر گزارش خبرگزاری رویترز، اریک ویرنس اقتصاددان ارشد شرکت نفتی «استات اویل» نروژ، بر این باور است که شرایط بازار نفت ممکن است تا مدتی کوتاه به علت نهایی شدن توافق سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) بهبود یابد، اما باز هم به روند کنونی بازار بازخواهیم گشت.

2- برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند قیمت نفت در نیمه اول سال ۲۰۱۷ به ۶۰ دلار در هربشکه برسد. با این حال احتمال عدم پایبندی اعضای اوپک به توافق و افزایش تولید نفت شیل، به‌عنوان دو ریسک بزرگ در برابر رشد قیمت طلای سیاه در سال آینده مطرح هستند. در واقع این تحلیلگران بر این باورند که استراتژی جدید اوپک می‌تواند رشد شدید قیمت‌ها در نیمه اول سال را به دنبال داشته باشد که خود زمینه افت قیمت‌ها در نیمه دوم سال را فراهم می‌کند، چرا که از سویی تولیدکنندگان اوپک برای افزایش سود خود تولیداتشان را افزایش خواهند داد و از سوی دیگر رشد قیمت‌ها افزایش تولید نفت شیل آمریکا را به دنبال خواهد داشت.

3- بر اساس نظرات بانک جهانی که با توجه به تغییرات بازیکنان بازار نفت، توافق اوپک را آزمونی سرنوشت‌ساز برای این سازمان دانسته و اضافه کرده این‌گونه توافقات در بازارهای کالاها سرنوشت مشابهی داشته و سازمان‌های مشابه اوپک در دیگر بازارهای کالایی (مانند قلع، قهوه و کائوچو) به مرور تاثیر خود را از دست داده‌اند؛ بنابراین ممکن است توافق اخیر اوپک آخرین نفس‌های نسل آخر سازمان‌هایی باشد که سعی در کنترل بازار‌های کالایی داشته‌اند.

به هر صورت:

الف- به نظر می‌رسد نگاه بانک جهانی نگاه خوش‌بینانه و منطقی به سازمان اوپک نباشد. چراکه اولا نفت یک کالای استراتژیک در جهان است و اقتصاد‌های کوچک و بزرگ به آن وابستگی زیادی دارند. بنابر‌این مقایسه نفت با کالا‌های دیگر مانند قلع، قهوه و کائوچو، تناسب ندارد. ثانیا اکثر تولیدکنندگان نفت اقتصادشان کاملا وابسته به نفت است و اگر بخواهند به‌عنوان بازیگر مستقل، بازار را مدیریت کنند به لحاظ وجود رقبای دیگر و محدودیت ذخایر نفتی خود نمی‌توانند به تنهایی بازیگری را ادامه دهند یا اگر بخواهند بازیگر سیاست قدرت‌های دیگر باشند، در این صورت نیز اقتصاد خود این کشور‌ها ضربه‌پذیر خواهد بود. بنابراین تمامی اعضای اوپک به رغم تضاد‌های سیاسی، برای حفظ منافع خود تمایل دارند که درجهت وحدت و انسجام و یکپارچگی و بقای این سازمان تلاش کنند.

ب- هرچند ممکن است افزایش قیمت نفت سبب تولید بیشتر شرکت‌های آمریکایى شود و دوباره قیمت نفت کاهش یابد اما به نظر می‌رسد قیمت نفت به تعادل خواهد رسید و روند کاهشى شدیدی که 2 سال است بازار را مختل کرده به پایان می‌رسد. هر زمان که قیمت نفت روند صعودی به خود می‌گیرد اظهارات این چنینى و تحلیل‌های رسانه‌های غربى با هدف ایجاد نگرانى در بازار روند بازار را تغییر می‌دهد و سعى می‌کنند تا بر قیمت‌ها تاثیر بگذارند. حال آنکه بسیار بعید به نظر می‌رسد اوپکى که با عزم جدی تلاش کرد تا به توافق برسد کمر همت بر اجرای آن نبندد و اصولا دادن جو نگرانی‌هایى از این دست بیشتر برای ایجاد خلل در بازار است.

ج- در حال حاضر که نفت در پایان سال 2016 با قیمت 55 دلار معامله شد اکثر کشور‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده منتظرند تا با آغاز سال جدید و اجرایی شدن توافق کاهش تولید نفت، شرایط بازار متحول شود. انتظار می‌رود سال 2017 بازار این طلای سیاه پر رونق شده و درآمد کشور‌های تولیدکننده افزایش یابد.